Нурмуродова Гулшан Эшмурод қизи
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Молекуляр комплексларда галоидоводородлар тебраниш полосаларининг таҳлили”, 01.04.05 – Оптика (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/FM1245
Илмий раҳбар: Муродов Ғуломхон, физика-математика фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санкт-Петербург давлат университети ва Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, PhD.03/30.12.2019.FM.02.04
Расмий оппонентлар: Сабиров Леонард Мухаммеджанович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Эшчанов Баходир Худайбергенович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Водород фторид ва водород хлорид молекулаларининг фосген, асетон ва асеталдегид молекулалари билан ҳосил қилган комплексларининг ИҚ ютилиш спектрларида ν(ҲФ) ва ν(ҲCл) полосаларининг шаклланиш механизмини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
биринчи марта тажриба ва ҳисоблашларда ҲCл ва ҲФ молекулаларининг фосген, асеталдегид ва асетон молекулалари билан ҳосил қилган молекуляр комплекслари тебраниш полосаларининг спектрал ва электо-оптик параметрлари аниқланган;
илк бор водород боғланишли комплексларда галоидоводородларга тегишли νАҲ тебраниш полосасининг паст частота томон силжиши кузатилган ва ярим кенглиги боғланиш энергиясига боғлиқлиги аниқланган;
биринчи марта инерт эритувчиларда ҳосил бўлган РC=О···ҲCл комплексларнинг боғланиш энергиялари ортиши билан νҲCл полосасининг ўзгариш сабаблари исботланган;
кучсиз водород боғланишли комплексларда ҲCл полосасининг ярим кенглиги камайиши комплекснинг инерсия моментига боғлиқ эканлиги кўрсатилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Галоидоводородлар иштирокидаги молекуляр комплексларнинг тебраниш спектрларида намоён бўлиши бўйича олинган натижалар асосида:
молекуляр боғланишли комплексларда водород боғланиш атрофида протоннинг ҳолатига локал майдоннинг таъсирини баҳолаш бўйича аниқлаш натижалари 2023.04/0140-рақамли “Ярани даволаш учун қўлланиладиган дориларнинг наноструктурасини модификациялаш” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган. (Киев Миллий университетининг 2025-йил 9-сентябрдаги маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши Ҳ-боғланишли молекуляр комплексларнинг ўзаро таъсир энергияларини, ангармоник спектрал параметрларини ҳисоблаш ва натижаларни икки ҳамда уч ўлчамли графиклар кўринишида визиуализация қилиш имконини берган;
тажриба ва назарий ҳисоблашларга асосланган атомлар орасидаги водород боғланиш туфайли ҳосил бўлган комплексларнинг электро-оптик ва энергетик параметрларини аниқлаш натижалари РЕП05032022-235-рақамли “Графен моддасида ҳосил қилинган сун'ий релативистик атомларда ўта тезкор жараёнлар ва вакуум эффектлари” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Чирчиқ давлат педагогика университетининг 2025-йил 28-августдаги маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши, газ ва эритувчиларда ўрганилган галоидоводородлар ҳамда уларнинг комплексларида молекулалараро ўзаро таъсирларни тушунтириш имконини берган;
фосген ва асетон молекулаларининг водород хлорид молекуласи билан комплексларининг структуравий ва тебраниш хусусиятларига инерт эритувчиларнинг таъсирини ўрганиш бўйича аниқлаш натижалари Россия илмий жамғармасининг (РЖФ) 23-13-00095-сонли фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Россия Федерацияси Санкт-Петербург давлат университетининг 2025-йил 23-сентябрдаги маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланилиши, фосген ва асетон молекулалари ҳамда уларнинг комплексларида молекулалараро ўзаро таъсирларни тушунтириш имконини берган;