Мирхамидова Гавхарой Махмуджановнанинг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фалсафа доктори (PhD)
илмий даражасини бериш бўйича эълон матни
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Вертицеллёз вилт (Вертиcиллиум Даҳлиае Клеб.) касаллигига бардошли, ҳосилдор, юқори тола чиқими ва сифатига эга ғўза навини яратиш (Фарғона водийси шароитида)”, 06.01.05 - Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.3.PhD/Qx1770.
Илмий раҳбар: Ахмедов Джамолхон Ходжаханович, биология фанлари доктори, профессор.
Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Андижон қишлоқ хўжалиги ва агротехнологиялар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.05/04.03.2022.Qx.13.01.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти: ғўзанинг “Муштарий” нави (НАП 547).
II. Тадқиқотнинг мақсади ғўзанинг Г.ҳирсутум Л. турига мансуб, мураккаб дурагайлаш асосида яратилган тизмаларни белгилар мажмуи бўйича ўрганиш, навдорлигини ошириш асосида вертицеллёз вилтига бардошли, ҳосилдор, тола чиқими ва сифати юқори бўлган, Фарғона водийсининг тупроқ-иқлим шароитига мос янги навини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк маротаба Г.ҳирсутум Л. турига мансуб ғўзанинг мураккаб дурагай оилалари Фарғона водийсининг тупроқ-иқлим шароитида ўрганилган ва вертицеллёз вилтга бардошли, тезпишар, серҳосил, тола сифати юқори бўлган тизмалар яратилган;
ўрта толали ғўзанинг Т-8 тизмасининг тезпишарлиги 115-120 кун, ҳосилдорлиги 39,0- 42,0 с/га, тола чиқими 38,0-38,5 %, тола узунлиги 34,0-34,5 мм, ИВ типга мансуб эканлиги тасдиқланган ва унинг асосида ижобий белгилар мажмуига эга бўлган янги “Муштарий” ғўза нави яратилган;
“Муштарий” ғўза нави Фарғона водийсининг тупроқ-иқлим шароитларида етиштиришга мослиги, раёнлашган навларга нисбатан эрта ва сифатли ҳосил олиниши ҳамда ҳосилдорлиги 5-10 с/га юқори эканлиги, тола сифати тўқимачилик саноати талабларига тўлиқ жавоб бериши билан бошқа навлардан устунлиги тасдиқланган;
юқори маҳсулдор, турли экстремал омилларга ҳамда вертицеллёз вилтга бардошли, юқори тола чиқими ва сифатига эга бўлган ўрта толали ғўзанинг янги яратилган “Муштарий” навининг янгилиги, фарқланиши, турдошлиги ва барқарорлиги тасдиқланган ва Ўзбекистон Республикаси Интелектуал мулк агентлиги томонидан патент (№ НАР 00547) олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Вертицеллёз вилт (Вертиcиллиум Даҳлиае Клеб.) касаллигига бардошли, ҳосилдор, юқори тола чиқими ва сифатига эга ғўза навини яратиш борасидаги тадқиқотлар натижасида:
ғўзанинг Г.ҳирситим Л. турига мансуб янги яратилган “Муштарий” навига Интеллектуал мулк агентлиги томонидан селекция ютуғининг янгилигини тасдиқлаган ҳолда патент (№НАП 547) берилган ва амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий Марказининг 2025 йил 3 июлдаги 05/04-04-348-сонли маълумотномаси). Натижада, ғўза генофонди вертицеллёз вилтига бардошли, тезпишар, тола сифати ИВ типга мансуб бўлган янги ўрта толали ғўза нави билан бойитилган;
ғўзанинг “Муштарий” нави 2022-2024 йилларда Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш марказининг турли тупроқ иқлим шароитларида жойлашган 8 та нав синаш шахобчаларида синовдан муваффақиятли ўтган ва 2025 йилдан Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги экинлари навларининг Давлат реестрига киритилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий Марказининг 2025 йил 3 июлдаги 05/04-04-348-сонли маълумотномаси). Натижада, ишлаб чиқариш синовида мазкур ғўза нави вертициллёз вилтга бардошли, турли тупроқ-иқлим шароитларига мос бўлиб, 116-118 кунда пишиб етилиши, пахтасининг чаноқдан тўкилмаслиги тасдиқланган, битта кўсакдаги пахтасининг вазни 5,8-6,3 г, тола чиқими 37,0-38,5% микронейри 4,2-4,4, тола узунлиги 1,33 дюйм, умумий ҳосилдорлиги 38,5-41,2 с/га ни ташкил этиб, андоза навларга нисбатан гектаридан ўртача 5,5-7,0 с/га гача юқори ҳосил олишга эришилган.
“Муштарий” ғўза нави Фарғона водийси тупроқлари шароитларига мос бўлиб, 2022-2024 йиллар давомида жами 80,7 гектар майдонда, жумладан Андижон вилоятининг Булоқбоши туманидаги “Пўлат Абдуманноб” фермер хўжалигида 27,0 гектар ва “Найман” фермер хўжалигида 31,2 гектар, Марҳамат туманидаги “Номон Полвон пахтазорлари” фермер хўжалигида 10,0 гектар ҳамда Наманган вилояти Косонсой туманидаги “Наманган пахта текс МЧЖ пахта кластери” фермер хўжалигида 12,5 гектар майдонда жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги ҳузуридаги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий Марказининг 2025 йил 3 июлдаги 05/04-04-348-сонли маълумотномаси). Натижада, мазкур янги навнинг ўртача ҳосилдорлиги 42,0 с/га ни ташкил этиб, 34,1 % рентабелликка эришилган ҳамда 100 кг оригинал уруғлик, 1 тонна элита, 2 тонна Р1 авлод ва 1,5 тонна Р2 авлод уруғлари тайёрланган.