Zinatdinov Kamalatdiyin Mnajatdin ulining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Sho‘rlangan erlarda tuproq unumdorligi va gʻo‘za hosildorligini oshiruvchi organo-mineral kompostlarning samaradorligini asoslash (Qoraqalpogʻiston Respublikasi sharoitida)” mavzusidagi 06.01.01 – Umumiy dehqonchilik. Paxtachilik ixtisosligi (qishloq xo‘jaligi fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro’yxatga olingan raqami: B2022.3.PhD/Qx951
Ilmiy rahbar: Ismailov Uzakbay Embergenovich, qishloq xo’jaligi fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Qoraqalpog‘iston qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Qoraqalpog‘iston qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti, PhD.05/29.08.2023.Qx.172.01.
Rasmiy opponentlar: Rizaev Shuxrat Xudoyberdievich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor; Boltaev Saydulla Maxsudovich, qishloq xo‘jaligi fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Qoraqalpog‘iston dehqonchilik ilmiy-tadqiqot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Qoraqalpog‘iston Respublikasi o‘tloqi-allyuvial o‘rtacha sho‘rlangan tuproqlari sharoitida organo-mineral kompostlarning tuproq unumdorligi va g‘o‘za hosildorligiga ta’sirini ilmiy asosda ishlab chiqish hamda paxtachilik bilan shug‘ullanuvchi klaster, fermer xo‘jaliklariga agrotavsiyalar berish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor Qoraqalpog‘iston Respublikasining sho‘rlangan tuproqlari sharoitida qoramol go‘ngi va qizilmiya (ildiz) chiqindisi bilan glaukonitni har xil nisbatlarda aralashtirilgan holda kompost-1, kompost-2, kompost-3, kompost-4, va kompost-5 tayyorlangan va ularni gʻo‘zaning “S-4727” navini etishtirishda qo‘llash texnologiyasi ishlab chiqilgan;
har xil tarkibdagi organo-mineral kompostlarning tuproqning agrokimyoviy, agrofizikaviy xossalariga, ya’ni tuproq unumdorligi, suv o‘tkazuvchanligi, hajm massasini kamayishi va g‘ovakligini oshirishda ijobiy ta’siri aniqlangan;
gektariga 22 tonna organo-mineral kompostlar (16 t qoramol go‘ngi, 3 t glaukonit agrorudasi va 3 t qizilmiya chiqindisi aralashmasidan tayyorlangan) shudgor ostiga solish va unga qo‘shimcha mineral o‘g‘itlarni N185 P130 K90 kg/ga me’yorida qo‘llash gʻo‘zaning o‘sib-rivojlanishi ijobiy ta’sir ko‘rsatib bosh poya balandligi 10,9 sm, hosil shoxlari va umumiy ko‘saklar soni (1.09) 3,3 va 3,2 donaga hamda bitta ko‘sakdagi paxta ogʻirligi 0,55 grammga, hamda gʻo‘zaning gullash va ko‘saklarining ochilish dinamikasi ijobiy ta’siri aniqlangan;
har xil tarkibli kompostlarni qo‘llash orqali gʻo‘za hosildorligi o‘rtacha 27,0-30,8 s/ga ni tashkil etib, ularning ta’siri va so‘nggi ta’sirlaridan eng yuqori hosil kompost-4 (22 t/ga) qo‘llanilganda olinib, nazoratdan 6,1 s/ga qo‘shimcha paxta hosili olinishi ta’minlangan hamda paxta tolasining texnologik sifat ko‘rsatkichlariga ham ta’siri ilmiy asosda ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Qoraqalpog‘iston Respublikasining sho‘rlangan tuproqlari sharoitida tuproq unumdorligi va gʻo‘za hosildorligini oshirishda organo-mineral kompostlarni qo‘llash bo‘yicha olib borilgan tadqiqotlar natijalari asosida:
Fermer xo‘jaliklari va klasterlar uchun “Qoraqalpogʻiston Respublikasida gʻo‘zaga organo-mineral kompostlarni qo‘llash bo‘yicha tavsiyalar” ishlab chiqilgan va tasdiqlangan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 24-sentyabrdagi 02/013-3578-sonli ma’lumotnomasi). Ushbu tavsiyanoma bugungi kunda paxtachilikga ixtisoslashtirilgan fermer xo‘jaliklarida tuproq unumdorligini saqlash, oshirish hamda gʻo‘zadan yuqori hosil olishda qo‘llanma sifatida xizmat qilmoqda;
Go‘ng, glaukonit va qizil miya chiqindisi aralashmasidan tayyorlangan 22 t/ga organo-mineral kompostni qo‘llash texnologiyasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qonlikul tumani fermer xo‘jaliklarida 51,0 gektar maydonga joriy etilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 24-sentyabrdagi 02/013-3578-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, 16 t/ga go‘ng, 3 t/ga glaukonit va 3 t/ga qizilmiya chiqindisi aralashmasidan tayyorlangan organo-mineral kompostlarni shudgor ostiga qo‘llashni ishlab chiqarish sharoitida joriy etilganida nisbatan paxtadan 4,2 sentnergacha qo‘shimcha hosil olinib, 12,7% rentabellikka erishilgan.
Gektariga 16 tonna go‘ng, 3 tonna glaukonit va 3 tonna qizilmiya chiqindisi aralashtirilga holda tayyorlangan organo-mineral kompostni qo‘llash Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qongʻirot tumani fermer xo‘jaliklarida 41,0 gektar maydonga joriy etilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 24-sentyabrdagi 02/013-3578-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, 22 t/ga me’yoridagi organo-mineral kompostlar qo‘llanilganda paxtadan 4,4 sentnergacha qo‘shimcha hosil olingan va rentabellik 13,5% ni tashkil qilgan.