Зайниев Сухроб Сабировичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ошқозон-ичак трактининг туғма нуқсонлари бўлган болаларни операциядан кейинги яқин ва узоқ даврларда реабилитация қилиш дастурини ишлаб чиқиш”, 14.00.12 – Тиббий реабилитология, 14.00.35 – Болалар хирургияси (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйҳатга олинган рақам: № В2025.1.DSc/Tib496.
Илмий маслаҳатчилар: Ризаев Жасур Алимжанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Шамсиев Жамшид Азаматович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарканд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/31.10.2024.Tib.102.03.
Расмий оппонентлар: Мавлянова Зилола Фархадовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Акилов Хабибулла Атауллаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Собирова Гузал Наимовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Абуали ибни Сино номидаги Тожикистон давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонлари бўлган чақалоқларга операциядан кейинги яқин ва узоқ муддатларда реабилитация ёрдамини ташкил этиш тизимини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонлари (ОИТ ТРН) частотаси ҳар 1000 нафар чақалоқларнинг 1,8 тасида ушбу касаллик аниқланган ва уларнинг юзага келишида ҳомиладор аёллардаги камқонлик (41,3%), сурункали экстрагенитал касалликлар (38,7%), ҳомиладорлик бўйича кеч рўйхатга олиниш ҳамда салбий экологик омиллар асосий хавф факторлари сифатида илмий асосланган;
ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонларининг турли шаклларининг операциядан кейинги комплекс таҳлили орқали ичак эвакуатор функция (32%) ва малабсорбция белгилари (58,3%) секинлашиши ҳамда аноректал малформациялар частотасининг 2,1 баробар ортиши аниқланган;
ошқозон-ичак трактининг туғма нуқсонлари бўлган болаларни операциядан кейинги асоратлар 38,5 % дан 17,2 % гача камайгани ва беморларнинг стационарда қолиш муддати ўртача 6,4 кунга қисқариши махсус реабилитация дастурининг жорий этилиши натижасида эканлиги исботланган;
ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонлари бўлган чақалоқлар учун босқичма-босқичлик, мултидисциплинар ёндашув ва рақамли кузатув (телетиббиёт, ота-оналар мактаби) тамойилларига асосланган ихтисослаштирилган реабилитация маркази модели амалиётга жорий этилиши натижасида беморларнинг такрорий госпитализациясини камайтириши ҳамда болалардаги нутритив етишмовчиликни бартараф этиши исботланган;
ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонлари (ОИТ ТРН) бўлган болаларда операциядан кейинги даврда нутритив қўллаб-қувватлаш ва физиотерапияни уйғунлаштирган инновацион реабилитация усули қўлланилиши натижасида болалар организмнинг умумий адаптацион имкониятларининг ошиши ҳамда тикланиш муддатини қисқариши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши.
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг илмий-тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга татбиғи бўйича ягона хулоса 2025 йил 10 июндаги 19-сонли йиғилиш баённомасига № 19/55 хулосасига кўра:
биринчи илмий янгилик: илк бор ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонлари (ОИТ ТРН) частотаси ҳар 1000 нафар чақалоқларнинг 1,8 тасида ушбу касаллик аниқланган ва уларнинг юзага келишида ҳомиладор аёллардаги камқонлик (41,3%), сурункали экстрагенитал касалликлар (38,7%), ҳомиладорлик бўйича кеч рўйхатга олиниш ҳамда салбий экологик омиллар асосий хавф факторлари сифатида илмий асосланган. Бу бўйича таклифлар Қорақалпоқистон республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.07.2024 йил, 54лл-сонли буйруғи), Андижон вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (16.07.2024 йил, 7212-сонли буйруғи), Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (17 .07 .2024 йил, 111/2-сонли буйруғи) ва Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (23.07.2024 йил, 7311-сонли буйруғи) амалиётига жорий қилинди. Ижтимоий самарадорлиги: ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини эрта перинатал ташхислаш ва олдини олиш тизимини жорий этиш перинатал ва чақалоқлар ўлимини камайтиришга, янги туғилган чақалоқлар ногиронлиги частотасини пасайтиришга ва оилаларнинг ҳаёт сифатини яхшилашга ёрдам беради. Комплекс фанлараро ёндашувни қўллаш ижобий натижалар улушини 88-90% гача ошириш ва ҳомиладор аёллар ҳамда янги туғилган чақалоқларга тиббий ёрдам кўрсатиш самарадорлигини юксалтиришга имкон беради. Иқтисодий самарадорлиги: ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини эрта аниқлаш ва олдини олиш тизимини такомиллаштириш, аномалия хавфи юқори бўлган ҳомиладорлар ва янги туғилган чақалоқларни йўналтиришни оптималлаштириш жарроҳлик даволаш ва реабилитация харажатларини камайтириш имконини беради, ҳар 1000 бемор учун йилига 1,8-2,2 миллиард сўмгача тежашни таъминлайди. Соғлиқни сақлаш ресурсларидан оқилона фойдаланиш неонатал ва перинатал марказлар ишининг самарадорлигини оширишга кўмаклашади. Хулоса: Олинган тадқиқот натижалари ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини эрта ташхислаш ва олдини олишнинг илмий асосланган моделига асос бўлди, бу клиник ва ташкилий ечимларнинг самарадорлигини ошириш, ўлимни камайтириш ва янги туғилган чақалоқлар ҳамда ҳомиладор аёлларга тиббий ёрдам сифатини яхшилашни таъминлайди.
иккинчи илмий янгилик: ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонларининг турли шаклларининг операциядан кейинги комплекс таҳлили орқали ичак эвакуатор функция (32%) ва малабсорбция белгилари (58,3%) секинлашиши ҳамда аноректал малформациялар частотасининг 2,1 баробар ортиши аниқланган. Бу бўйича таклифлар Қорақалпоқистон республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.07.2024 йил, 54лл-сонли буйруғи), Андижон вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (16.07.2024 йил, 7212-сонли буйруғи), Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (17 .07 .2024 йил, 111/2-сонли буйруғи) ва Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (23.07.2024 йил, 7311-сонли буйруғи) амалиётига жорий қилинди. Ижтимоий самарадорлиги: ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини жарроҳлик йўли билан даволашдан кейин болаларга гастроэнтерологик ёрдамнинг мавжудлиги ва сифатига таъсир қилувчи статистик аҳамиятга эга омилларни аниқлаш, шунингдек, оилаларнинг ушбу ёрдамдан қониқишини башорат қилишнинг регрессия моделларини ишлаб чиқиш тиббий реабилитация тизимининг манзиллилиги ва самарадорлигини ошириш имконини берди. Ушбу моделларни қўллаш асоратлар сонини камайтиришга, болалар ва уларнинг оилалари ҳаёт сифатини яхшилашга, шунингдек, соғлиқни сақлаш тизимига бўлган ишончни мустаҳкамлашга ёрдам беради. Натижада ўз вақтида ва тўлиқ реабилитация ёрдамини олган беморлар улуши 85-90% гача ошди, бу эса болалар саломатлиги ва ижтимоий мослашуви кўрсаткичларида ижобий акс этди. Иқтисодий самарадорлиги: прогностик моделларни жорий этиш ва ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини жарроҳлик йўли билан даволашдан кейин беморларни йўналтиришни оптималлаштириш соғлиқни сақлаш ресурсларини янада оқилона тақсимлашни, такрорий касалхонага ётқизиш ва асоратларни даволаш харажатларини камайтиришни таъминлади. Узоқ муддатли терапия курсларига бўлган эҳтиёжни камайтириш ва касалхонада қолиш вақтини қисқартириш ҳисобига йилига ҳар 1000 бемор учун ўртача 1,5-2 миллиард сўмгача молиявий маблағ тежалади. Бу болалар жарроҳлиги ва реабилитация тизимининг иқтисодий барқарорлигини оширишга хизмат қилади. Хулоса: тадқиқот натижалари оилаларнинг қониқишини башорат қилиш ва ташкилий-бошқарув қарорларини оптималлаштиришга асосланган ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларидан кейин болаларни гастроэнтерологик реабилитация қилишнинг шахсийлаштирилган моделига ўтиш зарурлигини асослаш имконини берди.
учинчи илмий янгилик: ошқозон-ичак трактининг туғма нуқсонлари бўлган болаларни операциядан кейинги асоратлар 38,5 % дан 17,2 % гача камайгани ва беморларнинг стационарда қолиш муддати ўртача 6,4 кунга қисқариши махсус реабилитация дастурининг жорий этилиши натижасида эканлиги исботланган. Бу бўйича таклифлар Қорақалпоқистон республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.07.2024 йил, 54лл-сонли буйруғи), Андижон вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (16.07.2024 йил, 7212-сонли буйруғи), Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (17 .07 .2024 йил, 111/2-сонли буйруғи) ва Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (23.07.2024 йил, 7311-сонли буйруғи) амалиётига жорий қилинди. Ижтимоий самарадорлиги: Ишлаб чиқилган босқичма-босқич тиббий реабилитация дастури ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонлари (ОИТ ТН) бўлган чақалоқларни тиклашга комплекс ёндашувни таъминлайди. Бу дастур эрта овқатлантиришни қўллаб-қувватлаш, физиотерапия мажмуаси, оиланинг руҳий мослашуви ва метаболик ҳолатни назорат қилишни ўз ичига олади. Илк бор жорий этилган натижаларнинг ҳар томонлама таҳлили чақалоқнинг анатомик хусусиятлари ва ҳолатига қараб жарроҳлик усулини танлаш имконини берди. Бу эса операциядан кейинги асоратлар частотасини 38,5% дан 17,2% гача (р<0,01) пасайтирди, ҳаётда қолиш даражасини 15-20% га оширди ва ногиронлик даврини қисқартирди. Дастур илк болалик даврида беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилайди, туғруқдан олдинги ташхис самарадорлигини оширади ва оналик ҳамда болаликни муҳофаза қилишнинг барқарор тизимини яратади. Иқтисодий самарадорлиги: Босқичма-босқич дастур ва шахсийлаштирилган жарроҳлик даволаш протоколларини жорий этиш касалхонада ётиш муддатини ўртача 6,4 кунга (20-25%) қисқартирди, операциядан кейинги асоратларни даволаш ва реанимация тадбирлари харажатларини камайтирди, шунингдек, такрорий жарроҳлик амалиётлари сонини пасайтирди. Жарроҳлик, анестезиология ва реабилитация ресурсларидан фойдаланишни оптималлаштириш ҳар 1000 нафар бемор учун йилига 1,8-2,2 миллиард сўмгача маблағни тежаш имконини беради ва чақалоқлар жарроҳлик бўлимлари фаолияти самарадорлигини оширади. Хулоса: ОИТ ТН билан туғилган чақалоқларни реабилитация қилишнинг илмий асосланган босқичма-босқич дастури ишлаб чиқилди ва жорий этилди. Бу дастур шахсийлаштирилган жарроҳлик протоколлари, овқатлантиришни қўллаб-қувватлаш ва фанлараро ёндашувни ўз ичига олади. Дастур асоратлар частотасини камайтириш, касалхонада ётиш муддатини қисқартириш ва чақалоқларнинг омон қолиш даражасини ошириш орқали ўз самарадорлигини исботлади.
тўртинчи илмий янгилик: ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонлари бўлган чақалоқлар учун босқичма-босқичлик, мултидисциплинар ёндашув ва рақамли кузатув (телетиббиёт, ота-оналар мактаби) тамойилларига асосланган ихтисослаштирилган реабилитация маркази модели амалиётга жорий этилиши натижасида беморларнинг такрорий госпитализациясини камайтириши ҳамда болалардаги нутритив етишмовчилик бартараф этишдаги самарадорлиги исботланган. Бу бўйича таклифлар Қорақалпоқистон республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.07.2024 йил, 54лл-сонли буйруғи), Андижон вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (16.07.2024 йил, 7212-сонли буйруғи), Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (17 .07 .2024 йил, 111/2-сонли буйруғи) ва Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (23.07.2024 йил, 7311-сонли буйруғи) амалиётига жорий қилинди. Ижтимоий самарадорлиги: янги туғилган чақалоқларда ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини (шу жумладан, гастрошизис, ичак атрезияси, Гиршпрунг касаллиги ва аноректал нуқсонлар) эрта ташхислаш, операциядан олдинги барқарорлаштириш ва жарроҳлик даволашнинг оптималлаштирилган алгоритмларини ишлаб чиқиш ва жорий этиш юқори ижтимоий аҳамиятга эга бўлди. Босқичли ва мултидисциплинар ёндашувни қўллаш янги туғилган чақалоқларнинг омон қолиш даражасини 18-22% га ошириш, операциядан кейинги асоратлар частотасини деярли учдан бир қисмга камайтириш, шунингдек, янада қулай функционал натижаларни таъминлаш имконини берди. Тиббий реабилитациянинг комплекс тизими ва беморларнинг автоматлаштирилган маълумотлар базасини жорий этиш узлуксиз кузатув ва даволашни индивидуаллаштириш учун асос яратди. Бу эса ногиронлик хавфини камайтиришга, болалар ва уларнинг оилалари ҳаёт сифатини яхшилашга, шунингдек, минтақавий даражада оналик ва болаликни муҳофаза қилиш тизимини мустаҳкамлашга ёрдам берди. Иқтисодий самарадорлиги: ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонларини эрта ташхислаш ва жарроҳлик йўли билан даволашнинг оптималлаштирилган алгоритмларини жорий этиш янги туғилган чақалоқларнинг шифохонада қолишининг ўртача давомийлигини 20-30% га қисқартириш, асоратларни даволаш ва интенсив терапия харажатларини камайтириш, йилига 1000 нафар бемор ҳисобига 2,3-2,7 миллиард сўмгача маблағни тежаш имконини берди. Реабилитация тадбирларини ҳисобга олиш ва режалаштириш жараёнларини автоматлаштириш тиббий ёрдам тизимининг бошқарувчанлигини оширди ва ташкилий қўллаб-қувватлаш харажатларини камайтирди. Узоқ муддатли истиқболда ушбу чора-тадбирлар оилалар ва давлат учун молиявий юкни камайтиришга, соғлиқни сақлаш ресурсларини тақсимлашни оптималлаштиришга ва неонатал жарроҳлик ҳамда реабилитациянинг иқтисодий барқарор моделини шакллантиришга ёрдам беради. Хулоса: тадқиқот натижалари ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонлари бўлган янги туғилган чақалоқларга жарроҳлик ёрдами ва реабилитациясини ташкил этишнинг самарали, клиник йўналтирилган моделини яратиш учун асос бўлди. Бу модель шахсийлаштириш, мултидисциплинарлик ва босқичма-босқичлик тамойилларига асосланган.
бешинчи илмий янгилик: ошқозон-ичак тракти туғма ривожланиш нуқсонлари (ОИТ ТРН) бўлган болаларда операциядан кейинги даврда нутритив қўллаб-қувватлаш ва физиотерапияни уйғунлаштирган инновацион реабилитация усули қўлланилиши натижасида болалар организмнинг умумий адаптацион имкониятларининг ошиши ҳамда тикланиш муддатини қисқариши аниқланган. Бу бўйича таклифлар Қорақалпоқистон республикаси болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (05.07.2024 йил, 54лл-сонли буйруғи), Андижон вилоят болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (16.07.2024 йил, 7212-сонли буйруғи), Сурхондарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (17 .07 .2024 йил, 111/2-сонли буйруғи) ва Бухоро вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази (23.07.2024 йил, 7311-сонли буйруғи) амалиётига жорий қилинди. Ижтимоий самарадорлиги: илк бор кенг қамровли таҳлил асосида ошқозон-ичак тракти туғма нуқсонлари бўлган болаларда тизимли кўп босқичли тиббий реабилитация дастурини жорий этиш организмнинг функционал ҳолатини ишончли равишда ҳар томонлама тиклашини таъминлаши исботланди. Дастур овқатланиш ҳолатини яхшилашга, энтерал овқатланишга мослашувни тиклашга, ўсиш ва жисмоний ривожланишнинг антропометрик кўрсаткичларини меъёрлаштириш, операциядан кейинги асоратлар сонини камайтиришга ва ҳаёт сифатининг умумий кўрсаткичларини оширишга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: тизимли кўп босқичли реабилитация дастури парентерал озиқлантиришнинг давомийлигини қисқартиради, операциядан кейинги асоратлар ва регургитатсиялар сонини камайтиради, касалхонада даволаниш ва такрорий аралашувлар вақтини қисқартиради. Бу операция хоналари, интенсив терапия бўлимлари ва реабилитация хизматлари ресурсларини тежаш имконини беради, ҳар 1000 бемор учун йилига 1,8-2,2 миллиард сўмгача маблағни тежалишини таъминлайди ва болалар жарроҳлик ҳамда реабилитация хизмати фаолиятининг умумий самарадорлигини оширади. Хулоса: ишлаб чиқилган дастур стандартлаштирилган клиник йўналтирилган беморларни даволаш протоколлари учун илмий асосланган пойдеворни яратади, тиббий ёрдамнинг ижтимоий ва иқтисодий аҳамиятини оширади ҳамда болалар саломатлигини мустаҳкамлашга хизмат қилади.
