Namozova Xurmat Jalilovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Serebrovaskulyar kasallikda chegaraviy nevrologik-ruhiy zararlanishlarning klinik va diagnostik o‘ziga xosligi» 14.00.13 – Nevrologiya, 14.00.18 – Psixiatriya va narkologiya  (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.1. PhD/Tib4289.
Ilmiy rahbarlar: Sanoeva Matluba Jaxonkulovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc), dotsent; Muxamadieva Nigina Baxodirovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc), dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat tibbiyot instituti, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Rasmiy opponentlar: Djurabekova Aziza Taxirovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Xodjaeva Nazira Islamovna, tibbiyot fanlari doktori, professor. 
Yetakchi tashkilot: Janubiy Qozog‘iston tibbiyot akademiyasi (Qozog‘iston).
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: serebrovaskulyar kasalliklar tarkibidagi surunkali miya ishemiyasida chegaraviy nevrologik-ruhiy holatlarni tahlil etish,  bosqichlar rivojlanishiga ko‘ra klinik va diagnostik o‘ziga xosligini qiyosiy o‘rganish, klinik, instrumental mezonlarga ko‘ra  tashxislash algoritmini yaratishdan iborat. 
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
surunkali miya ishemiyasida serebral gemodinamikaning zararlanishi koordinator, koxleovestibulyar, psevdobulbar, ekstrapiramidal, vegetativ va chuqur psixokognitiv buzilishlar rivojlanishiga sabab bo‘lishi hamda ularning shakllanish darajasi kasallik chuqurlashish bosqichiga bog‘liqligi aniqlangan;
surunkali miya ishemiyasida psixokognitiv faoliyat buzilishi qondagi bioximik ko‘rsatkichlar, xususan, S-reaktiv oqsil, D-dimer, sistatin-S, aterogenlik indeksi, leykotsitlarning oshishi, vitamin D3ning pasayishiga bog‘liqligi hamda ularning kasallik bosqichiga ko‘ra chuqurlashishi aniqlangan;
surunkali miya ishemiyasida diffuz γ-, δ-, θ-patologik to‘lqinlar paydo bo‘lishi, po‘stloqning tashqi va ichki atrofiyasi shakllanishi, neyropsixokognitiv buzilishlarning bosh miya oq moddasi va periventrikulyar sohalarida paydo bo‘lgan ensefalomalyasiya o‘choqlarining joylashuvi, o‘lchami va soni bilan musbat korrelyasion bog‘liqligi (r=0,7-0,8) isbotlangan;
surunkali miya ishemiyasini tashxislashning chegaraviy nevrologik, psixopatologik buzilishlar psixoreabilitatsiyasi va profilaktika tamoyillariga asoslangan bosqichma-bosqich algoritmi ishlab chiqilgan.   
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. 
Serebrovaskulyar kasalliklar tarkibidagi surunkali miya ishemiyasida chegaraviy nevrologik-ruhiy holatni,  bosqichlar rivojlanishiga ko‘ra klinik va instrumental mezonlarni ilmiy tahlil etish natijasi asosida:  
birinchi ilmiy yangilik. Surunkali miya ishemiyasida serebral gemodinamikaning zararlanishi koordinator, koxleovestibulyar, psevdobulbar, ekstrapiramidal, vegetativ va chuqur psixokognitiv buzilishlar rivojlanishiga sabab bo‘lishi hamda ularning shakllanish darajasi kasallik chuqurlashish bosqichiga bog‘liqligi aniqlangan. Ijtimoiy samaradorligi: surunkali miya ishemiyasi kompleks neyropsixologik, laborator, gemodinamik, neyrovizual, neyrofiziologik rivojlanish xususiyatlarini tahlil qilish asosida erta malakali nevrologik, tibbiy psixologik, ruhiy tiklanish muolajalarini o‘tkazish imkoni yaratilgan. Iqtisodiy samaradorligi: surunkali miya ishemiyasida rivojlanadigan chegaraviy holatni tashxislash usuli asosida har bir bemor uchun 714000 so‘m iqtisod qilingan, hamda maqsadli davo muolajasi tashxislangan chegaraviy holat bo‘yicha tanlanishi tavsiya etilgan. Xulosa: surunkali miya ishemiyasida rivojlanadigan chegaraviy holatni tashxislash natijasida har bir bemor uchun 714000 so‘mlik iqtisodiy samaraga erishilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik. surunkali miya ishemiyasida psixokognitiv faoliyat buzilishi qondagi bioximik ko‘rsatkichlar, xususan, S-reaktiv oqsil, D-dimer, sistatin-S, aterogenlik indeksi, leykotsitlarning oshishi, vitamin D3ning pasayishiga bog‘liqligi hamda ularning kasallik bosqichiga ko‘ra chuqurlashishi aniqlangan. Ijtimoiy samaradorligi: surunkali miya ishemiyasida psixopatizatsiya holatining og‘irlik darajasi kasallik bosqichiga bog‘liq bo‘lib chuqur kognitiv o‘zgarishlarga olib kelishi nevrolog, psixiatr va umumiy amaliyot shifokorlari uchun davolash, reabilitatsiya va profilaktik tadbirlarni tanlashga xizmat qilgan hamda nogironlik va o‘lim holatining oldini olishga imkon yaratgan. Iqtisodiy samaradorligi: surunkali miya ishemiyasi bilan murojaat qilgan  bemorlarda chegaraviy holatni tashxislash kasallik tashxisotiga to‘g‘ri yondashish, davolashni ham psixoemotsional, ham kognitiv holatni e’tiborga olib to‘g‘ri tanlash, psixopatologik holatning yanada chuqurlashmaslik profilaktikasini o‘tkazish, statsionar davolash davomiyligini qisqartirish, maqsadli va individual davolash muolajasini tanlash orqali har bir bemor uchun 623000 so‘m byudjet mablag‘larini tejashga imkon bergan. Xulosa: hayot sifatining yaxshilanishi, nogironlik va o‘lim holatini kamaytirishga erishilgan.
uchinchi ilmiy yangilik. surunkali miya ishemiyasida diffuz γ-, δ-, θ-patologik to‘lqinlar paydo bo‘lishi, po‘stloqning tashqi va ichki atrofiyasi shakllanishi, neyropsixokognitiv buzilishlarning bosh miya oq moddasi va periventrikulyar sohalarida paydo bo‘lgan ensefalomalyasiya o‘choqlarining joylashuvi, o‘lchami va soni bilan musbat korrelyasion bog‘liqligi (r=0,7-0,8) isbotlangan. Ijtimoiy samaradorligi: surunkali miya ishemiyasida kognitiv faoliyat buzilishi qondagi bioximik ko‘rsatkichlar, neyrofiziologik, neyrovizual va gemodinimik o‘zgarishlar bilan bog‘liqligining isbotlanganligi nevrolog, psixiatr va umumiy amaliyot shifokorlari uchun bosh miya tomir kasalliklarida nogironlik rivojlanishining oldini oluvchi profilaktik yondashish hamda erta tashxislash usullarini tanlash imkonini yaratgan. Iqtisodiy samaradorligi: kognitiv, psixoemotsional holatni tahlil etuvchi so‘rovnama, shkala va testlarning milliy normativlarini yaratish asosida 95,9% iqtisodiy samaradorlikka va har bir bemor uchun 1512000 so‘m iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: surunkali miya ishemiyasida psixoemotsional va kognitiv holatni baholash hamda instrumental tekshiruv usullarini qo‘llash orqali bosh miya chuqur zararlanishi profilaktikasi va reabilitatsiya usullarini tanlash, erta malakali nevrologik, tibbiy psixologik, ruhiy tiklanish muolajalarini yaratishga imkon bergan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik. surunkali miya ishemiyasini tashxislashning chegaraviy nevrologik, psixopatologik buzilishlar psixoreabilitatsiyasi va profilaktika tamoyillariga asoslangan bosqichma-bosqich algoritmi ishlab chiqilgan. Ijtimoiy samaradorligi: SMIni tashxislashning yaratilgan bosqima-bosqich algoritmi orqali chegaraviy nevrologik, neyropsixologik zararlanishlarning psixoreabilitatsiyasi va profilaktikasiga asos solingan bo‘lib bemorlarni ijtimoiy va maishiy jihatdan o‘zini boshqarish, oila a’zolari, yaqinlari tomonidan to‘g‘ri parvarish qilishga  sharoit yaratgan. Iqtisodiy samaradorligi: yaratilgan algoritm statsionar davo davomiyligini qisqartirish, ambulator davo muolajasini maqsadli tavsiya etish, yotoq davrining kamayishi, nogironlik darajasini imkon qadar pasaytirish orqali davlat byudjeti hisobidan har bir bemor uchun 714000 so‘m mablag‘ tejalishiga erishilgan. Xulosa: Surunkali miya ishemiyasida nogironlik rivojlanish profilaktikasini belgilash, xastalangan aholi orasida erta malakali nevrologik, tibbiy psixologik, ruhiy tiklanish muolajalarini o‘tkazish, o‘z-o‘ziga xizmat qilish, uy yumushlari va maishiy faoliyatga imkon qadar mustaqil qatnashish imkonini beradi.
Surunkali miya ishemiyasi  bilan aziyat chekkan bemorlarda og‘ir klinik, neyropsixologik o‘zgarishlarni o‘z vaqtida tashxislab davolash, reabilitatsiya hamda profilaktik usullarni to‘g‘ri tanlash orqali chuqur nogrironlik va hatto o‘lim holatlarini kamaytirishga imkon yaratilgan bo‘lib, sog‘liqni saqlash amaliyoti, jumladan, Buxoro shahar tibbiyot birlashmasi (14.05.2025 y;  buyruq № 762-2-42-TB/225-son) va Respublika ixtisoslashtirilgan ruxiy salomatlik ilmiy-amaliy tibbiyot markazi psixiatriya xizmati bo‘yicha Navoiy viloyat filiali (16.05.2025 y; buyruq  42-son) amaliy tibbiyotiga joriy qilingan. Uning natijasida kasallik kechishi barqarorlashgan, bemorlarni kasalxonada davolanish  muddatlari kamaygan va  ularning hayot sifati ijobiy tomonga o‘zgarishi kuzatilgan. Ilmiy yangilikni boshqa sog‘liqni saqlash muassasalariga joriy etish bo‘yicha Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik Kengashning 2025 yil 17 iyuldagi 22/09-sonli xulosasi olingan.