Soyipov Jasurali Japaralievichning pedagogika fanlari bo‘yicha falsafa fanlari doktori PhD dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): O‘quvchilarning umumlashgan o‘quv-tadqiqotchilik ko‘nikmalarini baholashga oid fizik masalalar asosida rivojlantirish metodikasini takomillashtirish (ixtisoslashtirilgan maktablar misolida) 13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (fizika) ixtisosligi bo‘yicha falsafa fanlari doktori (PhD) (pedagogika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yhatga olingan raqam: B2023.1.PhD/Ped4558 (B2023.1.PhD/Ped4558 )
Ilmiy rahbar: Babaxodjaev Umar Samsaqxodjaevich fizika-matematika fanlari nomzodi, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan davlat universiteti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Namangan davlat texnika universiteti, PhD.03/30.11.2022.FM/T.66.04.
Rasmiy opponentlar: Qurbonov Mirzaaxmad, O‘zMU professori,. pedagogika fanlari doktori, professor; Boboev Akramjon Yo‘ldoshboevich, Andijon davlat universiteti, fizika matematika fanlari doktori (DSc)
Yetakchi tashkilot: Guliston davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: O‘quvchilarning umumlashgan o’quv-tadqiqotchilik ko’nikmalarini baholashga oid fizik masalalar asosida rivojlantirish metodikasini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
O‘quvchilarda umumlashgan o‘quv-tadqiqotchilik ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish bosqichlari va tarkibiy komponentlari mazmuni baholashga oid fizik masalalar ishlashga ijobiy munosabatni shakllantirish, baholashga oid fizik masalalarni maqbul tanlash, ularni ta’lim jarayonida qo‘llay olish indikatorlari o‘rtasida qayta aloqani ta’minlash orqali takomillashtirilgan;
O‘quvchilarda ilmiy dunyoqarashni, mantiqiy va tizimli fikrlashni shuningdek, o‘quv tadqiqotchilik ko‘nikmalarini samarali shakllantirish va rivojlantirish modelini “tushunarlilik va aniqlik” va “shaxsga yo‘naltirilganlik” tamoyillari asosida mazmunan modernizatsiyalashtirilgan;;
O‘quvchilarni umumlashgan o‘quv tadqiqotchilik ko‘nikmalarini asosiy komponentlari kognetivlikni, konvergent va divergent fikrlashni, kreativlikni rivojlantirishga yo‘naltirilgan (“Integrativ-tadqiqotli o‘qitish”, “Muammoli ta’lim”, “BBB”, “Case stadi”) ta’lim metodlari asosida o‘quv jarayonini tashkil etish metodikasi hamda didaktik ta’minoti takomillashtirilgan;
Baholashga oid fizik masalalar ishlash yordamida o‘quvchilarda umumlashgan o‘quv-tadqiqotchilik koʻnikmalarini rivojlanganligini baholashning layoqatli, istedodli, geniallik mezonlari hamda past, o‘rta, yuqori darajalari va ko‘rsatkichlarini aniqlashga qaratilgan didaktik resurslar ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Fizika-matematikaga ixtisoslashgan guruhlarda baholashga oid masalalar ishlash orqali o’quvchilarning umumlashgan o’quv tadqiqotchilik ko’nikmalarini rivojlantirish bo’yicha ilmiy tadqiqot natijalari asosida:
O‘qituvchilar uchun baholashga oid fizik masalalarni ishlash jarayonida masalalarni guruhlarga ajratish, fizik kattaliklarni ortig‘i yoki kami bilan olishni asoslash, taqribiy xisoblashga oid matematik formulalarga ahamiyat qaratish orqali umumlashgan o‘quv-tadqiqotchilik ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan mazmunan boyitilgan metodik ta’minoti uslubiy jihatdan takomillashtirilgan va o‘quv jarayoniga tadbiq qilish orqali fizika chuqurlashgan guruhlarda baholashga oid masalalar ishlashda yuqori samaradorlikka erishishda ta’limga tabaqalashgan va shaxsga yo‘naltirilgan holda yondashuv o‘quvchilarni ko‘nikmalarini rivojlanishi dinamikasini ta’minlovchi omillardan biri ekani aniqlangan. (O‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligi huzuridagi Respublika ta’lim markazi tomonidan 2024-yil 11-noyabrgi 01/11-5-941-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, fizika fanini o‘qitish orqali o‘quvchilarning kreativ fikrlashini, mustaqil ta’lim olish ko‘nikmalarini rivojlantirish orqali intelektual-refleksiv kompetentligini oshirish, hamda zamonaviy ta’limni o‘quv metodik ta’minoti va o‘qituvchi tafakkurini yanada rivojlantirish orqali ta’lim oluvchilarning kreativ faoliyatini, ijodkorligi va tadqiqotchilik qobiliyatini rivojlantirishga xizmat qilgan;
Fizika bakalavr yo’nalishi talabalari uchun “Fizikadan tanlangan masalalar echish (baholashga oid masalalar)” nomli o‘quv qo‘llanma yaratildi. Ushbu o‘quv qo‘llanmada fizikadan masalalar ishlash ko’nikmalari va umumlashgan o’quv-tadqiqotchilik tushunchasi haqida bilimlar salmog‘i ozligini hisobga olib universitetlarning “Fizika” bakalavr yo’nalishida o’qitiladigan “Fizikadan tanlangan masalalar” kursining o’quv dasturlariga tadqiqot natijalari singdirilgan. (Namangan davlat universiteti Kengashining 2025 yil 30-maydagi №12 sonli nashrga ruhsat buyrugʻi, roʻyxatga olish raqami №30052585). Natijada talabalarda baholashga oid masalalar ishlash ko’nikmasini rivojlanib, tadqiqotchilik va umumlashgan tadqiqotchilik tushunchalari o’rtasidagi farqni anglash va umumlashgan tadqiqotchilik olib borish ko’nikmalari rivojlanishiga erishilgan;
Fizika o‘qitish jarayonida amaliy mashg‘ulotlarda foydalanish uchun “Fizikadan baholash masalalari va ularni ishlash metodikasi” nomli uslubiy qo‘llanma yaratildi (Namangan davlat universiteti Kengashining 2025 yil 19-martdagi №7 sonli yig‘ilishida muxokama qilingan va nashr etishga ruxsat berilgan). Natijada, talabalar va ixtisoslashtirilgan maktab o‘quvchilarida fizikadan masalalar echish bo‘yicha rejalashtirilgan o‘quv mashg‘ulotlarini o‘tkazishning yo‘l va vositalari bilan tanishtirish va ulardan o‘quv jarayonida samarali foydalanish mahoratini shakllantirish, iste'dod va qobiliyatlarini ro‘yobga chiqarish, ularning ongi va tafakkurida tanqidiy fikrlash hamda ijodiy faoliyatni rivojlantirish, tanlangan mavzu bo‘yicha manbalarni o‘rganish, puxta o‘zlashtirish, ilmiy dalillar to‘plash, ularni qayta ishlash, yangi innovatsion go‘yalarni shakllantirishga erishilgan;
O‘quvchilarning umumlashgan o‘quv tadqiqotchilik ko‘nikmalarini asosiy komponentlari kognetivlik, konvergent va divergent fikrlash, kreativlikni rivojlantirish fizik masalalarni turi va xususiyatiga bog‘liqligini aniqlash orqali berilgan taklif va tavsiyalardan YoA5-XT-1-31884-raqamli “Innovatsion texnologiyalar sharoitida fizika o‘qituvchisini metodik tayyorgarligini shakllantirish usullari” nomli amaliy loyihada foydalanilgan (Ajiniyoz nomidagi Nukus davlat pedagogika instituti ma’lumotnomasi). Natijada baholashga oid fizik masalalar ishlash yordamida o‘quvchilarda umumlashgan tadqiqotchilik ko‘nikmalarini rivojlantirishga erishilgan;.
