Хожиқулов Наимжон Раимовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Жамият муҳитида ўғил бола тарбиясининг асосий йўналишлари ва ўзгаришлар тенденсияси (ижтимоий-фалсафий таҳлил)” 09.00.04 – Ижтимоий фалсафа (фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/Fal1175
Диссертация бажарилган муассаса номи: Наманган давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Наманган давлат университети PhD.03/30.04.2021.F.76.06.
Илмий раҳбарнинг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Қаҳҳорова Матлюба Манофовна фалсафа фанлари доктори (DSc), профессор.
Расмий оппонентлар: Мирзахмедов Абдирашид Мамасидикович, фалсафа фанлари доктори, профессор, Хўжаев Мўминжон Исохонович фалсафа фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Чирчиқ давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Жамият муҳитида ўғил бола тарбиясининг асосий йўналишлари ва ўзгаришлар тенденсиясини тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўғил бола шахсига хос бўлган жасурлик, интизомлилик, масъулиятлилик, мақсад сари интилиш, ҳамкорлик, лидерлик каби шахсий ва жамоавий фазилатлари ва “ўғил бола тарбияси”нинг ижтимоий-фалсафий, маданий - биологик жиҳатларини тарбиялаш эҳтиёжи “шахс ва оила”, “оила ва жамият”, “жамият ва давлат” ижтимоий-маданий муносабатлар контекстида очиб берилган;
ўғил бола тарбияси такомиллаштиришга квалиметрик нуқтаи назардан ёндашиб, умуминсоний қадриятларга таянишда адолатлилик, ижтимоий жавобгарлик каби тамойилларнинг аксиологик афзалликлари аниқлаштирилган;
тарбия жараёнини амалга оширишнинг акмеологик, андрагогик, коммуникатив парадигмаларига кўра, ўғил бола тарбиясини мустаҳкамлашнинг социосентрик, антропосентрик, транссендентал омиллари таълим фалсафаси чорраҳасида илмий асосланган;
жамиятда тарбия тенденсияларининг тараққиёти ва тарбия обекти манзилли тадқиқ этилиб, “ўғил бола” шахсига хос жиҳатлар ва унинг тарбиясига таъсир этувчи детерменантларнинг гносеологик, онтологик, аксиологик ва пракселогик омиллари асосида Янги Ўзбекистонда ўғил бола тарбиясини тадқиқ этишнинг назарий модели такомиллаштирилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Жамият муҳитида ўғил бола тарбиясининг асосий йўналишлари ва ўзгаришлар тенденсияси (ижтимоий-фалсафий таҳлил) мавзусидаги илмий тадқиқот натижаларидан:
Тарбия жараёнида жамиятда муҳити барқарорлигини таъминловчи аксиологик, педагогик, андрогогик, акмеологик, коммуникатив парадигмаларни аниқланиб, ўғил бола тарбиясига таъсир этувчи транссендентал, социоцентрик ва антропоцентрик қадриятлар тизими асосланган, ўғил бола тарбиясини тадқиқ этишнинг ижтимоий-фалсафий модели ишлаб чиқилиб: жамият муҳитининг микро босқичида “тарбиянинг объектини танлаш – предметини (тарбия усул ва шаклларини) ажратиб олиш – хоссавий жиҳатларини инобатга олишнинг илмий методологияни белгилашда микро муҳитнинг ўзъаро боғловчи маҳаллада тарбия фаолиятини функсионаллашувига олиб келувчи детерменантлари аниқлаштирилган ҳолда Ўзбекистон “Миллий Тикланиш” демократик партиясининг фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон “Миллий Тикланиш” демократик партиясининг марказий кенгашининг 2025-йил 27-январдаги 01/3-сонли маълумотномаси). Мазкур натижаларнинг амалиётга тадбиқ этилиши тарбия жараёни самарадорлигига тўсиқ бўлаётган муаммоларни аниқлаш ва уларни бартараф этишга доир чора-тадбирлар тизимини ишлаб чиқиш учун хизмат қилган.
“ўгил бола тарбияси” ва миллий тарбияда ўгил болага хос бўлган масъулият, мақсадга интилиш, ахлоқийлик каби шахсий фазилатларни тарбиялаш заруратига оид тадқиқот янгиликларидан Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024 ва 2025 йилларда ўтказилган “Ассалом Ўзбекистон”, “Муносабат” тарғибот-таҳлилий кўрсатувларини тайёрлашда фойдаланилган. (Ўзбекистон Миллий Телерадиокомпанияси “Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024-йил 27-декабрдаги 02-15-1365-сон маълумотномаси). Натижада, ўғил бола тарбиясига таъсир этувчи социал омиллар ва Ўзбекистонда олиб борилаётган ёшлар сиёсати самарадорлигининг жорий ҳолати эмпирик жиҳатдан аниқланди.
Ўғил болаларни мустақиллик руҳида, янгича фикрловчи шахс сифатида тарбиялаш долзарблиги инобатга олиниб, тарбия мазмунини қайтадан кўриб чиқиш ва уни янада бойитиш, унинг асосий йўналишларини белгилаш, мақсад ва вазифаларни ҳамда уларни қандай воситалар билан амалга ошириш йўлларини аниқлашнинг ижтимоий-фалсафий, ижтимоий-педагогик ва ижтимоий-психологик механизмлари татбиқ этилган бўлиб, илмий хулосалари, таклифлари ва тавсиялари илмий натижаларидан Оила ва гендер илмий-тадқиқот институтининг ЖҲБЛ-Б3-сонли “Оталарнинг оилавий ҳаёт ва фарзанд тарбиясидаги ўрнини илмий тадқиқ этиш” мавзусидаги лойиҳасида фойдаланилган. (Оила ва хотин қизлар қўмитаси “Оила ва гендер илмий-тадқиқот институти”нинг 2025-йил 7-апрелдаги 01-09/2586-сон маълумотномаси) Натижада мазкур лойиҳа бўйича тайёрланган таклиф ва тавсияларнинг назарий-методологик ва амалий жиҳатдан асосланиши, самарадорлиги ошишига хизмат қилган.
“ўғил бола тарбияси” ва миллий тарбияда ўғил болага хос бўлган масъулият, мақсадга интилиш, ахлоқийлик каби шахсий фазилатларни тарбиялаш заруратинуқтаи назаридан келиб чиққан ҳолда илмий хулосалар, таклиф ва тавсиялари илмий натижаларидан Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари қўмитаси фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Дин ишлари қўмитасининг 2025-йил 21-апрелдаги 02-02/1/1100-сон малумотномаси). Натижада ўғил болани тарбиялашда ахлоқийлик, садоқат, бурч, масъулият, эътиқодлилик, оила, ватанга садоқатлилик тамойилларини сингдириш ва ривожлантириш бўйича чора тадбирларни ишлаб чиқиш ҳамда амалга оширишга асос бўлди.