Хидиров Мустафо Тойирқуловичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Билим ва фаолият диалектикасининг фалсафий-методологик жиҳатлари” 09.00.01 – Онтология, гносеология ва мантиқ (фалсафа фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.2.DSc/Fal305.
Илмий маслаҳатчи: Шермухамедова Нигина Арслановна, фалсафа фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.F.01.05.
Расмий оппонентлар: Бердимуратова Алима Карлибаевна – фалсафа фанлари доктори, профессор, Раматов Жуманиёз Султонович – фалсафа фанлари доктори, Мўминова Зарифа Одиловна – фалсафа фанлари доктори, доцент. Етакчи ташкилот: Тошкент давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий-амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади билим ва фаолиятнинг ўзаро таъсири, уларнинг диалектик муносабатларини фалсафий-методологик жиҳатдан очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
билим ва фаолият диалектикасининг антропологик, гносеологик, онтологик, мантиқий ва аксиологик асослари фалсафий тафаккур тараққиётида фаолият субекти сифатида инсоннинг ижтимоий онг ва ижтимоий муносабатлар орқали шаклланиши субектнинг обект билан ўзаро фаол ўзгарувчан алоқасининг маҳсули эканлиги асосланган;
классик фалсафий категориялар – билиш, билим, фаолият тизимини нейрофан ва нейрофалсафани ўз ичига олган фанлараро методологик ёндашув асосида қайта шакллантириш зарурияти, билимнинг когнитив фаолият натижаси сифатидаги пострақамли давр учун янги эпистемологияни шакллантириш имконини бериши, уларнинг замонавий фан ва таълимдаги ўрни очиб берилган;
замонавий фан ва маданиятда билишнинг икки томонлама табиати мантиқий-рационал тафаккур билан иррационал-интуитив-эзотерик билиш усуллари ўртасидаги боғлиқлик ва уларнинг ўзаро таъсири ҳамда рационал билимнинг асосий манбаи сифатида тажриба ва ақл, иррационал билимлар – эзотерик, интуитив, символик, мифологик билим шакллари – инсон фаолиятида илҳом, мотивация ва маънавий мазмунни акс эттириши очиб берилган;
мегаонг билан боғлиқ рақамли жамоавий ақл, нейротармоқлар ва нейробилимлар маълумотларининг тафаккурга интеграцияси ҳамда сунъий интеллект ва нейроахлоқ мулоқот шаклларининг туташган нуқтасида вужудга келган когнитив-рақамли фаолиятнинг янги фалсафий амалиёт шакли сифатида намоён бўлиши, ундан инсон фаолиятининг таълим, фан, сиёсат ва маданият каби мураккаб соҳаларида фойдаланишнинг аҳамияти очиб берилган;
фаолиятнинг экологик жиҳатлари сифатида табиий борлиқнинг мавжудлигини англаш, экологик билишнинг субектив ва обектив асосларини аниқлаш, экологик тафаккурнинг сабабий-мантиқий структураси ва ундан диалектик тамойилларнинг табиат ва жамият ўртасидаги муносабатларини уйғунлаштириш, барқарор экологик тафаккурни шакллантириш ҳамда экологик масъулиятли хатти-ҳаракатни ташкил этишнинг эпистемологик жиҳатлари асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Билим ва фаолият диалектикасининг фалсафий-методологик жиҳатлари” мавзуидаги тадқиқот натижалари асосида:
билим, амалиёт, ҳақиқат категорияларининг кенг қамровли фалсафий- билим ва фаолият диалектикасининг антропологик, гносеологик, онтологик, мантиқий ва аксиологик асослари фалсафий тафаккур тараққиётида фаолият субекти сифатида инсоннинг ижтимоий онг ва ижтимоий муносабатлар орқали шаклланиши субектнинг обект билан ўзаро фаол ўзгарувчан алоқасининг маҳсули эканлигига оид илмий хулосалар ва тавсиялардан Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Олий таълимни ривожлантириш тадқиқот марказининг Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Олий таълим муассасаларини ўқув адабиётлар билан таъминлаш тўғрисида” 2018-йил 10-октябрдаги 816-сон қарорида белгиланган вазифалар ижросини таъминлаш мақсадида адабиётлар таъминлашдаги фаолиятида фойдаланилган (Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Олий таълимни ривожлантириш тадқиқот марказининг 2025-йил 6-ноябрдаги 02/01-01-476-сон маълумотномаси). Натижалар, Фалсафа ва маданиятшунослик фанининг мавзуларини такомиллаштиришга хизмат қилган;
классик фалсафий категориялар – билиш, билим, фаолият тизимини нейрофан ва нейрофалсафани ўз ичига олган фанлараро методологик ёндашув асосида қайта шакллантириш зарурияти, билимнинг когнитив фаолият натижаси сифатидаги пострақамли давр учун янги эпистемологияни шакллантириш имконини бериши, уларнинг замонавий фан ва таълимдаги ўрнига оид таклиф ва тавсиялардан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил учун чора-тадбирлар дастурининг В йўналишида белгиланган “Маданият, санъат, театр, музей, китобхонлик ва ижод соҳаларини ривожлантиришга доир чора-тадбирлар” 39-банди “Республика бўйлаб “Маърифат улашиб”, “Китоб карвони” акцияларини ташкил қилиш орқали ҳудудлардаги таълим муассасалари, кутубхоналар ва маҳаллаларга адабий- маърифий мавзулардаги адабиётларни беғараз етказиб бериш” мавзусида тарғибот ишларини ташкил этиш ва ўтказишда фойдаланилган. (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институти 2024-йил 25-декабрдаги 4-16-21-6953-сон маълумотномаси). Натижалар ёш тадқиқотчиларнинг илмий фаолиятида билим ва фаолият диалектикасига эришишнинг амалий жиҳатларини аниқлашга хизмат қилган;
замонавий фан ва маданиятда билишнинг икки томонлама табиати мантиқий-рационал тафаккур билан иррационал-интуитив-эзотерик билиш усуллари ўртасидаги боғлиқлик ва уларнинг ўзаро таъсири ҳамда рационал билимнинг асосий манбаи сифатида тажриба ва ақл, иррационал билимлар – эзотерик, интуитив, символик, мифологик билим шакллари – инсон фаолиятида илҳом, мотивация ва маънавий мазмунни акс эттиришига оид хулосалардан Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган ФЗ-2020010829-рақамли “Талаба ёшлар илмий фаолиятида амалий кўникмаларни шакллантиришнинг инновацион механизмлари” мавзусидаги амалий лойиҳа доирасида белгиланган вазифалар ижросини таъминлашда, Ёшлар ишлари агентлигининг 2024-йилга режалаштирилган тарғибот тадбирларини ўтказишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий университетининг 2025-йил 6-июндаги 04/11-7817-сонли ва Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2024-йил 25-декабрдаги 4-16-21-6953-сон маълумотномаси). Натижалар талабаларнинг эгалланган билимлардан амалиётда фойдаланиш, танқидий фикрлаш кўникмаларининг шаклланишига хизмат қилган;
мегаонг билан боғлиқ рақамли жамоавий ақл, нейротармоқлар ва нейробилимлар маълумотларининг тафаккурга интеграцияси ҳамда сунъий интеллект ва нейроахлоқ мулоқот шаклларининг туташган нуқтасида вужудга келган когнитив-рақамли фаолиятнинг янги фалсафий амалиёт шакли сифатида намоён бўлиши, ундан инсон фаолиятининг таълим, фан, сиёсат ва маданият каби мураккаб соҳаларида фойдаланишнинг аҳамиятига оид ғоялардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телерадиоканали ДУК “Маданий-маърифий ва бадиий эшиттиришлар” муҳарририяти томонидан тайёрланган “Таълим ва тараққиёт”, “Адабий жараён” радио-эшиттиришларини тайёрлашда (2022-2024-йиллар давомида) фойдаланилган. (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2024-йил 24-декабрдаги 04-36-1332-сонли маълумотномаси). Натижалар Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг кўрсатувларида ёшларга оид давлат сиёсатининг аҳамиятини тушуниш, уларнинг ижтимоий фаоллигини оширишга хизмат қилган;
фаолиятнинг экологик жиҳатлари сифатида табиий борлиқнинг мавжудлигини англаш, экологик билишнинг субектив ва обектив асосларини аниқлаш, экологик тафаккурнинг сабабий-мантиқий структураси ва ундан диалектик тамойилларнинг табиат ва жамият ўртасидаги муносабатларини уйғунлаштириш, барқарор экологик тафаккурни шакллантириш ҳамда экологик масъулиятли хатти-ҳаракатни ташкил этишнинг эпистемологик жиҳатлари бўйича тавсиялардан Ўзбекистон Экологик партияси фаолияти дастурий мақсад вазифаларини амалга оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Экологик партиясининг 2025-йил 23-июндаги 02-217-сонли маълумотномаси). Натижалар, инновацион ривожланиш, мураккаб ижтимоий-иқтисодий тизимларни бошқариш ва барқарор тараққиёт жараёнларига нисбатан холис ёндашувларнинг шаклланишига хизмат қилган.