Толиев Хуршид Илҳамовичнинг
Фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи):
“Рақамлаштирилган чорва фермаларида сут маҳсулдорлигини башоратлаш ва бошқаришнинг кўп параметрли алгоритмлари”, 05.01.02 – “Тизимли таҳлил, бошқарув ва ахборотни қайта ишлаш” (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.PhD/Т5622
Илмий раҳбар: Бабаджанов Элмурод Сатимбаевич, техника фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи, Илмий кенгаш рақами: Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.13/05.05.2023.Т.07.03.
Расмий оппонентлар: Нурмухамедов Толаниддин Рамзиддинович, техника фанлари доктори, профессор; Кувандиков Жўра Турсунбаевич, техника фанлари бўйича фалсафа доктори(PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади рақамлаштирилган чорва фермаларида сут маҳсулдорлигини башоратлаш ва бошқаришнинг кўп параметрли алгоритмларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
сут маҳсулдорлигига таъсир қилувчи омилларнинг таъсир коеффициентини ҳисоблаш учун қоидалар базасини шакллантириш ва динамик кирувчи параметрларга мос моделларни танлаш механизми асосида мослашувчан сут маҳсулдорлигини башоратлаш алгоритми ишлаб чиқилган;
ретроспектив ва жорий параметрлар асосида сут маҳсулдорлигини баҳолашнинг қўшимча экспоненсиал компонентали лактация эгри чизиғи модели такомиллаштирилган;
рақамлаштирилган ферма платформасининг кенгайтирилган ҳисоблаш консепсияси асосида сут маҳсулдорлигини башоратлаш модулининг бошқарув тузилмаси ишлаб чиқилган;
сут маҳсулдорлигининг реал ва башорат қилинган қийматлар фарқларига нисбатан индивидуал ҳамда пода кесимида қарорларни шакллантириш алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ишлаб чиқилган тадқиқот усуллари ва алгоритмлари асосида тадқиқот натижалари қуйидаги йўналишларда амалиётга жорий этилган:
ҳар бир фермер хўжалигидаги сут маҳсулдорлигини назорат қилиш, ҳисоботлар шакллантириш, сут маҳсулдорлиги пасайишига таъсир қилаётган муҳим омиллар ҳақида маълумотлар олиш ҳамда фермер хўжаликларини ягона нуқтадан бошқариш Қорақалпоғистон Республикаси Ветеринария ва чорвачиликни ривожлантириш қўмитасида жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 11-мартдаги №02/017-868-сон маълумотномаси). Натижада сут маҳсулдорлиги бўйича аниқ башорат кўрсаткичлари тақдим этилиши фермерлар ишлаб чиқариш режалари самарадорлигини 1,3 баробарга ҳамда сигирлар маҳсулдорлиги, озиқланиш шароити ва ветеринария хизматлари бўйича ягона маълумотлар базаси статистик таҳлил қилиш имкониятини 1,2 баробарга ошириш имконини берган;
ферма сигирларининг лактация давридаги индивидуал маҳсулдорлигини реал вақт режимида баҳолаш, турли ташқи ва ички омилларнинг сут маҳсулдорлигига таъсирини таҳлил қилиш, олдиндан ўртача маҳсулдорлик пасайишига сабаб бўлувчи ҳолатларни аниқлаш Нукус туманидаги “Қониратбай Мехри” фермер хўжалигига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 11-мартдаги №02/017-868-сон маълумотномаси). Натижада сут маҳсулдорлигини башорат қилувчи дастур модулининг жорий этилиши ветеринар ва фермерларнинг индивидуал сигир ва пода кесимида сут маҳсулдорлигини мониторинг қилишга сарфлайдиган меҳнатини 1,5 баробарга камайтириш ҳамда сут маҳсулдорлигини башорат қилишнинг аниқлиги фермерлар тўғри қарор қабул қилишини 1,4 баробарга яхшилаш имконини берган;
сут маҳсулдорлигини аниқ башорат қилиш тизими Элликқала туманидаги “Бахрам Чайка” фермер хўжалигига жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 11-мартдаги №02/017-868-сон маълумотномаси). Натижада озуқа, сув ва ресурс сарфлари мақбуллаштирилиши орқали иқтисодий тежамкорлик 18-20 % га оширилди ҳамда сигирларнинг лактация жараёнига турли омилларнинг таъсири чуқур ўрганилиши билан сигирлар учун индивидуал рацион ва парвариш усуллари ишлаб чиқилиши ўртача сут маҳсулдорлигини 8-12% га ошириш имконини берган.