Xamroeva Dilnoza Jahongir qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
“Zamonaviy o‘zbek nasrida sarguzasht tipidagi asarlar poetikasi” 10.00.02 – O‘zbek adabiyoti ixtisosligidan. Dissertatsiya ro‘yxatga olingan raqam: B2025.1.PhD/Fil5543
Dissertatsiya bajarilgan muassasa: Jizzax davlat pedagogika universiteti.
Ilmiy rahbar: Mamadalieva Zuhra Umaralievna, filologiya fanlari doktori, dotsent
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Jizzax davlat pedagogika universiteti, PhD.03/04.06.2020.Fil.113.02.
Rasmiy opponentlar: Qahramonov Qurdosh Yalg‘ashevich filologiya fanlari doktori, professor; Rasulova Umida Yo‘ldosh qizi filologiya fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Guliston davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi zamonaviy o‘zbek adabiyotidagi sarguzasht tipli roman va qissalarning badiiy-estetik xususiyatlarini ramziylik, syujet, ko mpozisiya hamda ong oqimi kabi poetik unsurlar asosida ilmiy-nazariy jihatdan tadqiq etishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
sarguzasht nasrning janrlararo tabiati tarixiy roman, utopiya va ong oqimi kabi shakllarda namoyon bo‘lishi nazariy jihatdan asoslab berilib, ushbu yo‘nalishning o‘ziga xos poetik xususiyatlari hamda sarguzasht asarlardagi turli janr belgilarining o‘zaro sintezi aniqlangan;
sarguzasht adabiyoti tushunchasining o‘zbek adabiyotshunosligidagi nazariy maqomi aniqlanib, jahon adabiy tafakkuri tajribasi asosida ushbu yo‘nalishni “badiiy konstruksiya” sifatida talqin etish zarurligi konseptual jihatdan asoslangan;
Xudoyberdi To‘xtaboev, Ahmad A’zam va Anvar Obidjon asarlari poetik tizimi morfologik segmentatsiya, takrorlash, hajviy semantika, intertekstual bog‘lanish va assotsiativ o‘yin kabi poetik mexanizmlarning qo‘llanilishi natijasida o‘zbek adabiyotida sarguzasht asarlarning polifunksional badiiy modeli shakllanganligi isbotlangan;
Ahmad A’zam nasrida roviy ichki monologi, g‘ayritabiiy hodisalar kuzatuvi va bolalik xotiralari tahlili orqali subektiv idrok hamda obektiv voqelik o‘rtasidagi badiiy chegaralar aniqlashtirilgan hamda ong oqimi usulining milliy tafakkurni badiiy ifodalashdagi roli ochib berilgan.
IV.Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Zamonaviy o‘zbek adabiyotida sarguzasht tipidagi asarlar poetikasini tahlil qilib olingan ilmiy natijalardan:
sarguzasht nasrning janrlararo tabiati tarixiy roman, utopiya va ong oqimi kabi shakllarda namoyon bo‘lishi nazariy jihatdan asoslab berilib, ushbu yo‘nalishning o‘ziga xos poetik xususiyatlari hamda sarguzasht asarlardagi turli janr belgilarining o‘zaro sintezi aniqlangan xulosalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida amalga oshirilgan PF-201912258 “O‘zbek adabiyotining ko‘p tilli (o‘zbek, rus, ingliz tillarida) elektron platformasini yaratish” mavzusidagi loyihasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti 2025-yil 25-iyuldagi № 01/01-3291-son ma’lumotnomasi). Natijada, sarguzasht adabiyotining janrlararo aloqadorligini aniqlash orqali o‘zbek adabiyotshunosligi uchun muhim ilmiy konsepsiyani shakllantirishga xizmat qilgan;
sarguzasht adabiyoti tushunchasining o‘zbek adabiyotshunosligidagi nazariy maqomi aniqlanib, jahon adabiy tafakkuri tajribasi asosida ushbu yo‘nalishni “badiiy konstruksiya” sifatida talqin etish zarurligi konseptual jihatdan asoslangan ilmiy xulosalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida amalga oshirilgan IL-402104474 “bolalaradabiyoti.uz” elektron platforma va uning mobil ilovasini yaratish” mavzusidagi loyihasida foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti 2025-yil 25-iyuldagi № 01/01-3279-son ma’lumotnomasi). Natijada, sarguzasht asarlar tahlilida ramz va falsafiy qatlamlarni anglashga doir yondashuvlar boyitilgan;
Xudoyberdi To‘xtaboev, Ahmad A’zam va Anvar Obidjon asarlari poetik tizimi morfologik segmentatsiya, takrorlash, hajviy semantika, intertekstual bog‘lanish va assotsiativ o‘yin kabi poetik mexanizmlarning qo‘llanilishi natijasida o‘zbek adabiyotida sarguzasht asarlarning polifunksional badiiy modeli shakllanganligi haqidagi ilmiy xulosalardan O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Jizzax viloyat bo‘limida o‘tkazilgan “Sangzor mavjlari” adabiy to‘garagida va “Nasriy asarlar yozishda satira va yumordan foydalanish” mavzusida o‘tkazilgan mahorat darslarida foydalanilgan (O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi Jizzax viloyat bo‘limi rahbarining 2025-yil 10-iyuldagi №34-son ma’lumotnomasi). Natijada, badiiy asarga nom tanlash, har bir obrazning ahamiyati va o‘rnini belgilash bo‘yicha yosh yozuvchilar va kitobxonlar uchun muhim manba bo‘lib xizmat qilgan;
Ahmad A’zam nasrida roviy ichki monologi, g‘ayritabiiy hodisalar kuzatuvi va bolalik xotiralari tahlili orqali subektiv idrok hamda obektiv voqelik o‘rtasidagi badiiy chegaralar aniqlashtirilgan hamda ong oqimi usulining milliy tafakkurni badiiy ifodalashdagi roli ochib berilgan ilmiy xulosalardan O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi Jizzax viloyati teleradiokanalining “Tafakkur olami” hamda “So‘z sehri” kabi teledasturlar ssenariysida foydalanilgan. (O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi Jizzax viloyati teleradiokanalining 2025-yil 24-iyundagi №775/13-10-son ma’lumotnomasi). Natijada, ilmiy-ommabop mazmundagi ko‘rsatuvlarning g‘oyaviy-estetik asoslari mustahkamlanishiga xizmat qilgan.
