Зиёдуллоева Азиза Акмал қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Турли тизимли тиллар халқ эртаклари корпусида ранг рамзийликлари” 10.00.11 – Тил назарияси. Амалий ва компютер лингвистикаси.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 1004
Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
Илмий раҳбар: Атабоев Нозимжон Бобожон ўғли ф.ф.д. (DSc), профессор
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети. PhD.03/27.09.2024.Ped.72.09
Расмий оппонентлар: ф.ф.д. (DSc), профессор Абдурахмонова Нилуфар Зайнобиддин қизи, ф.ф.д. (DSc), профессор Хамроева Шахло Миржоновна
Етакчи ташкилот: Чирчиқ давлат педагогика университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади турли тизимли тиллар халқ эртаклари корпусини тузиш ва улардаги ранг рамзийликларини корпус яратувчи дастурлар, хусусан, Скетч энгине платформаси асосида аниқлашнинг устувор томонларини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қууидагилардан иборат:
“рамз” ва “рамзийлик” тушунчаларининг мазмун-моҳияти, қўлланилиш даражаси аниқланиб, турли тизимли тиллар фолклори намуналари сифатида эртакларда рамзларнинг генезиси, тадрижига сабаб бўлган лингвомаданий омилларнинг аксиологик жиҳатлари ва ўзига хос хусусиятлари асосланган;
турли тизимли тиллар эртаклари корпусини яратишнинг манба билан ишлаш, метамаълумот қўшиш, автоматлаштириш, баҳолаш методлари ва частотали қидирув-таҳлил босқичларини скетч энгине платформаси орқали амалга оширилиб, корпус имкониятлари асосида рангларга оид рамзийликни очиб берувчи консептуаллаштириш тамойиллари назарий жиҳатдан исботланган;
турли тизимли тиллар эртаклари корпусида эмперик таҳлил тамойиллари асосида ўрганилаётган тиллар базасида мавжуд ранглар ифода этувчи рамзий консептуал бирликлар тадқиқини корпус яратувчи дастурларнинг функсионал хосликлари тадрижида статистик аниқлик, сўз қўллашга доир тезкор мисоллар таҳлили, КWИC ва конкорданс чизиқлари устуворлиги асосида амалга оширишнинг имкониятлари очиб берилган;
корпус базасидаги эртаклар лексик-семантик таҳлили асосида уларнинг таълимий, ижтимоий, лингводидактик, тарихий ва тарбиявий аҳамияти аниқланиб, китобхонларнинг маънавий ва ментал тафаккурини кенгайтириши, халқ оғзаки ижодига оид билимларини ошириши асосланиб, тадқиқ этилаётган тилларда рангга оид рамзларни қўллашга доир услубий хосликлар аниқланган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Турли тизимли тиллар эртаклари корпусини яратиш ва уларда ифодаланган ранг рамзийлиги бўйича олинган илмий ва амалий натижалар асосида:
“рамз” ва “рамзийлик” тушунчаларининг мазмун-моҳияти, қўлланилиш даражаси аниқланиб, турли тизимли тиллар фолклори намуналари сифатида эртакларда рамзларнинг генезиси, тадрижига сабаб бўлган лингвомаданий омилларнинг аксиологик жиҳатлари ва ўзига хос хусусиятларига доир назарий хулосалардан “Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот марказининг 2022-2024-йилларда Япония академик алмашинув хизмати ИРCИ томонидан молиялаштирилган АПC2C/10-сонли “Сустаинабле Cоллеcтион оф Ресеарч Дата фор тҳе Протеcтион оф Интангибле Cултурал Ҳеритаге: Фоcус он Cентрал Асиа анд Смалл Исланд Девелопинг Статес (2022-2024 Фисcал Еар)” номли халқаро лойиҳасида фойдаланилган. (“Умрбоқий мерос” Ўзбекистон маданияти ва санъати тарғибот марказининг 2025-йил 3-июлдаги №МЛ 01/01-48-сон маълумотномаси). Натижада “рамз” ва “рамзийлик” тушунчаларининг мазмун-моҳияти, қўлланилиш даражаси ўрганилиб, турли тизимли тиллар фолклорини янги илмий-назарий қарашлар билан бойитишга эришилган.
турли тизимли тиллар эртаклари корпусини яратишнинг манба билан ишлаш, метамаълумот қўшиш, автоматлаштириш, баҳолаш методлари ва частотали қидирув-таҳлил босқичларини скетч энгине платформаси орқали амалга ошириб, корпус имкониятлари асосида рангларга оид рамзийликни очиб берувчи консептуаллаштириш тамойиллари; турли тизимли тиллар эртаклари корпусида эмперик таҳлил тамойиллари асосида ўрганилаётган тиллар базасида мавжуд ранглар ифода этувчи рамзий консептуал бирликлар тадқиқини корпус яратувчи дастурларнинг функсионал хосликлари тадрижида статистик аниқлик, сўз қўллашга доир тезкор мисоллар таҳлили, КWИC ва конкорданс чизиқлари устуворлиги асосида амалга оширишнинг имкониятларига оид назарий ва амалий хулосалардан 2020-2024 йилларда бажарилган ОТ-Ф-1-002 – “Ёшларда миллий ғоя ва мафкуравий иммунитетни шакллантиришнинг психологик механизмлари” мавзусидаги фундаментал илмий лойиҳани бажаришда фойдаланилган (Бухоро давлат университетининг 2025-йил 9-июлдаги № 01-11-05/4367-сон маълумотномаси). Натижада турли тизимли тиллар эртаклар корпусининг таълим тизимидаги ўрни, тузилиши, лексик-семантик моҳияти, морфологик, синтактик хусусиятлари ишлаб чиқилган;
корпус базасидаги эртаклар лексик-семантик таҳлили асосида уларнинг таълимий, ижтимоий, лингводидактик, тарихий ва тарбиявий аҳамияти аниқланиб, китобхонларнинг маънавий ва ментал тафаккурини кенгайтириши, халқ оғзаки ижодига оид билимларини ошириши асосланиб, тадқиқ этилаётган тилларда рангга оид рамзларни қўллашга доир услубий хосликларни аниқлаш билан боғлиқ хулоса ва натижалардан Бухоро вилояти телерадиоканали ДМнинг “Нажот билимда”, “Ассалом, Бухоро” кўрсатувлари ва “Бухоро” радиосининг “Таълимдаги муаммолар” радиоешиттиришлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Бухоро вилояти телерадиоканали ДМнинг 2025-йил 4-июлдаги №01-09-160-сон маълумотномаси). Натижада мазкур телекўрсатувлар учун тайёрланган материалларнинг мазмуни мукаммаллашган, илмий-назарий далилларга бой бўлиши таминланган ҳамда адабий кўрсатувлар илмий-оммабоплигини таъминлашга хизмат қилган.