Хидирова Сожида Хусниддин қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Болаларда лактаза ферменти етишмовчилиги ривожланишининг молекуляр-генетик асослари», 14.00.16 – Нормал ва патологик физиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.3PhD/B3851.
Илмий раҳбар: Азимова Севара Баходировна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат тиббиёт университети, DSc.04/30.12.2019.Tib.30.03.
Расмий оппонентлар: Сайфуллаева Саида Акрамжоновна, тиббиёт фанлари доктори, катта илмий ходим; Қаюмов Абдураҳмон Абдумавлянович, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: С.Д.Асфендияров номидаги Қозоғистон миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: лактаза ферменти етишмовчилигининг ривожланишидаги  МCМ6 ва LCT генлари полиморфизмларининг ўрнини  баҳолаш  ва фермент етишмовчилиги ривожланиш хавфи мезонларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
полиморфизмнинг айрим вариантлари касалликнинг ривожланиши ва клиник оғирлигини эрта башорат қилувчи предикторлар сифатида хизмат қилиши кўрсатилиб, болаларда лактаза етишмовчилигида МCМ6 ва LCТ ген полиморфизмларининг диагностик ва прогностик қиймати аниқланган;
лактаза етишмовчилиги бўлган болаларда МCМ6 генининг C>Т-13910 полиморфизмининг прогностик аҳамиятини аниқлаш асосида LCТ генининг G>A-22018 полиморфизмининг A аллели ва A/A генотипининг касалликнинг ривожланиши ва клиник кўринишларнинг оғирлиги билан юқори даражада боғлиқлиги, шунингдек уларнинг лактаза етишмовчилигининг прогностик маркерлари сифатидаги роли исботланган;
лактоза алмашинувининг аниқроқ бузилишлари ва оғирроқ клиник аломатлар билан тавсифланиши кўрсатилиб, лактаза етишмовчилигининг оғирлиги ва МCМ6 ва LCТ генларининг мутант гомозигота Т/Т ва A/A генотипларининг мавжудлиги ўртасида сезиларли боғлиқлик исботланган;
лактоза алмашинувининг генетик хусусиятлари нафақат касалликка мойилликни, балки унинг клиник ўзгарувчанлигини ҳам белгилаши туфайли болаларда лактаза етишмовчилигининг бирламчи ва иккиламчи шаклларининг ривожланишида МCМ6 ва LCТ ген полиморфизмларининг роли аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Болаларда лактаза ферменти етишмовчилиги ривожланишининг молекуляр-генетик асослари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: полиморфизмнинг айрим вариантлари касалликнинг ривожланиши ва клиник оғирлигини эрта башорат қилувчи предикторлар сифатида хизмат қилиши кўрсатилиб, болаларда лактаза етишмовчилигида МCМ6 ва LCТ ген полиморфизмларининг диагностик ва прогностик қиймати аниқланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг эксперт кенгаши томонидан 2025 йил 26 февралда 7-сон билан тасдиқланган «Болаларда лактаза ферменти етишмовчилигини молекуляр-генетик тамойиллар асосида аниқлашнинг замонавий усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Жиззах шаҳар тиббиёт бирлашмасига қарашли неврология ва болалар бўлими бўйича 10.04.2025 йилдаги 1700-3-55-ТB/2025-сон ҳамда Қашқадарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 09.04.2025 йилдаги № 98-Т-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 7 июлдаги 21/16-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: лактазанинг ферментатив фаолияти бузилиши билан хасталанган беморларни клиник ва лаборатор текширувда аниқланган генларни аллел ва генотипларнинг тақсимланиш частоталари болалар гастроэнтерологлари, педиатрлар, неонатологлар ва умумий амалиёт шифокорларига ушбу патологиянинг этиологияси, патогенезини тасниф қилишни, ҳазм тизимининг функционал тузилмаларининг фаолиятини бузилишини эрта ташхислаш ҳамда кейинчалик келиб чиқиши мумкин бўлган асоратларнинг олдини имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар даволаш учун сарфланадиган 1600000 сўм маблағлар бемор болаларнинг қон намуналари асосида лактаза ферментининг  миқдори ва таркибига боғлиқ полиморф генларнинг аллел ва генотипларининг кўрсаткичларини аниқлашда биокимёвий текширув усуллар самарадорлигини ошириб, ортиқча текширувларни қисқартириш натижасида иқтисод қилиинади; 
иккинчи илмий янгилик: лактаза етишмовчилиги бўлган болаларда МCМ6 генининг C>Т-13910 полиморфизмининг прогностик аҳамиятини аниқлаш асосида LCТ генининг G>A-22018 полиморфизмининг A аллели ва A/A генотипининг касалликнинг ривожланиши ва клиник кўринишларнинг оғирлиги билан юқори даражада боғлиқлиги, шунингдек уларнинг лактаза етишмовчилигининг прогностик маркерлари сифатидаги роли исботланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг эксперт кенгаши томонидан 2025 йил 26 февралда 7-сон билан тасдиқланган «Болаларда лактаза ферменти етишмовчилигини молекуляр-генетик тамойиллар асосида аниқлашнинг замонавий усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Жиззах шаҳар тиббиёт бирлашмасига қарашли неврология ва болалар бўлими бўйича 10.04.2025 йилдаги 1700-3-55-ТB/2025-сон ҳамда Қашқадарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 09.04.2025 йилдаги № 98-Т-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 7 июлдаги 21/16-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижаларининг ўрганилган генлар полиморфизмнинг аллел ва генотипларининг турли частоталарда тақсимланиш кўрсаткичларига боғлиқ ҳолда лактоза метаболизмида иштирок этувчи лактазанинг ферментатив кўрсаткичларини ишончли тарзда аниқлашга имкон берган. Бундан ташқари, генларнинг полиморфизм шаклларининг генотиплари Т/Т-13910 ҳамда А/А-22018 гомозигот ҳолатда ферментнинг фаолиятига салбий тасир ўтказганлиги, ва касалликнинг енгил шаклини ривожланишига C/C хамда G/G генотиплар сабаб бўлиши  асослаб берилган. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаниш учун сарфланадиган 1150000 сўм маблағлар фермент лактазанинг фаолиятини замонавий диагностика усулларидан фойдаланиб аниқлаш орқали тиббий тизимга ортиқча юкни камайтириш натижасида иқтисод қилинади;
учинчи илмий янгилик: лактоза алмашинувининг аниқроқ бузилишлари ва оғирроқ клиник аломатлар билан тавсифланиши кўрсатилиб, лактаза етишмовчилигининг оғирлиги ва МCМ6 ва LCТ генларининг мутант гомозигота Т/Т ва A/A генотипларининг мавжудлиги ўртасида сезиларли боғлиқлик исботланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг эксперт кенгаши томонидан 2025 йил 26 февралда 7-сон билан тасдиқланган «Болаларда лактаза ферменти етишмовчилигини молекуляр-генетик тамойиллар асосида аниқлашнинг замонавий усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Жиззах шаҳар тиббиёт бирлашмасига қарашли неврология ва болалар бўлими бўйича 10.04.2025 йилдаги 1700-3-55-ТB/2025-сон ҳамда Қашқадарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 09.04.2025 йилдаги № 98-Т-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 7 июлдаги 21/16-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: тадқиқот натижаларининг педиатрия ва болалар гастроэнтерологияси  амалиётига жорий этилиши натижасида касалликка эрта ташхис қўйиш, даволаш ишларини тўғри йўлга қўйиш хамда кунлик рационни тўғри тузишни ишончли тарзда аниқлашга имкон берган. Иқтисодий самарадорлиги: молекуляр-генетик текширувлар орқали лактаза ферменти етишмовчилигини аниқланиши тез ва аниқ ташхис қўйиш орқали узоқ вақт давом этадиган ноаниқликлар ва нотўғри даволанишлардан қочиш, эрта аниқлаш муаммонинг оғир шаклларига олиб келадиган кечиктиришларни олдини олиш натижасида даволаш ва реабилитация харажатлари иқтисод қилинади;
тўртинчи илмий янгилик: лактоза алмашинувининг генетик хусусиятлари нафақат касалликка мойилликни, балки унинг клиник ўзгарувчанлигини ҳам белгилаши туфайли болаларда лактаза етишмовчилигининг бирламчи ва иккиламчи шаклларининг ривожланишида МCМ6 ва LCТ ген полиморфизмларининг роли аниқланганлиги Самарқанд давлат тиббиёт университетининг эксперт кенгаши томонидан 2025 йил 26 февралда 7-сон билан тасдиқланган «Болаларда лактаза ферменти етишмовчилигини молекуляр-генетик тамойиллар асосида аниқлашнинг замонавий усуллари» номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Мазкур таклиф Жиззах шаҳар тиббиёт бирлашмасига қарашли неврология ва болалар бўлими бўйича 10.04.2025 йилдаги 1700-3-55-ТB/2025-сон ҳамда Қашқадарё вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт маркази бўйича 09.04.2025 йилдаги № 98-Т-сон буйруқлари билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 7 июлдаги 21/16-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: таклиф этилаётган комплекс ёндашувдан фойдаланиш анамнезида ЛЕ билан касалланган бемор болаларни даволаш сифатини яхшилайди. Иқтисодий самарадорлиги: мазкур касалликни стационар шароитида даволаниш учун сарфланадиган 800000 сўм маблағлар молекуляр-генетик усулларни жорий этиш орқали даволаниш муддати 10 кундан 5 кунгача қисқартириш натижасида иқтисод қилинади.

Yangiliklarga obuna bo‘lish