Ахмедов Шерзод Мамараим ўғлининг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармогʻи номи): “Баъзи органик моддаларнинг вакуум ва атмосфера босими шароитида термал десорбсияси ва термал ионлашуви”, 01.04.04 – Физик электроника (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.PhD/FM1241
Илмий раҳбар: Усманов Дилшадбек Турсунбаевич, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: У.А. Арифов номидаги Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.02/30.12.2019.FM/Т.65.01.
Расмий оппонентлар:Умирзаков Болтахоʻжа Эрматович, физика-математика фанлари доктори, профессор; Кахрамонов Бобуржон Рузибоевич, физика-математика фанлари фалсафа доктори PhD.
Етакчи ташкилот: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади вакуум ва атмосфера шароитида баъзи органик моддаларнинг термал ионлашув ва термал десорбсия қонуниятларини масс спектрометрик усуллар ёрдамида тадқиқ қилиш ва бу жараёнларнинг илмий асосларини ривожлантиришдан иборатдир.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор пестицидлар (алдикар, диазинон, ацетамиприд, хлордимеформ, имидоклоприд) нинг ВСИ жараёнлари ёрдамида масс-спектрларидаги асосий ионлари аниқланди ва уларнинг сублимацияланиш энергиялари ионлашув потенсиаллари баҳоланди;
пестицидлар учун оксидланган эмиттер сиртида ҳосил бўлган ионлар интенсивлиги металл эмиттер сиртида ҳосил бўлгандагига қараганда ⁓ 103 марта катта бўлиши аниқланди;
патронли буғлаткич сирт дағаллигининг орттирилиши натижасида сирт ва томчи орасидаги самарали иссиқлик узатилиши юз бериб, ионлар интенсивликларининг ортишига сезиларли таъсир кўрсатиши аниқланди;
фторли бирикма қопланган сиртдаги ТД жараёнида сирт ва томчи орасидаги кам иссиқлик ўтказувчанлик туфайли буғланиш орқали совиш камайиб томчи ҳарорати тез кўтарилганлиги сабабли намунанинг термал деградация ва умумий десорбсия вақтларининг қисқариши аниқланди;
фторли бирикма қопланган сиртга томизилган морфин эритмасининг ТД сида морфин сирт актив модда (томчи ичида ва сиртида тўпланиш хусусияти) бўлганлиги учун ТБ туфайли парчаланишларсиз фақат протонланган [М+Ҳ]+ ионлар тарзида ҳосил бўлиши аниқланди;
илк бор АБСИ усулида протонланган ион [М+Ҳ]+ ларнинг ҳосил бўлиш механизми протон алмашинуви реакциялари орқали амалга ошиши, яъни Бронстед кислоталари сифатида ҳаракат қилиши аниқланди;
АБСИ масс спектрида протонланган молекулалар асосий ион сифатида аниқланди ВСИ га хос бўлган депротонланган ва фрагментланган ионлар кузатилмади, протон алмашинув реакциялари адиабатик жараёнда (иссиқлик алмашинувисиз) рўй берганлиги туфайли фрагмент ионлар кузатилмаганлиги аниқланди;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертация ишида олинган қуйидаги илмий натижалар амалиётга жорий этилган:
Атмосфера босими шароитида сиртий ионлашув жараёнида эмиттер сифатида қўлланилган қийин эрувчи металлар – волфрам (W), рений (Ре), палладий (Пд), молибден (Мо), титан (Ти) ва зангламайдиган пўлат (СУС 304) нинг тахминан 600 °C да оксидланиши ва Леиденфрост ҳодисаси ёрдамида термал дессорбсия (ЛҲТД) жараёнида металл буғлаткич (СУС 304) сиртининг дағаллигини ошириш ва сиртнинг фтор қопланиши натижасида аналит десорбсияси вақтининг қисқариши каби илмий натижалар “Металл оксидлари билан легирланган силикатларнинг термоелектрик хоссалари ва о'з-о'зидан ташкил бўлиш жараёнлари” номли Узб-Инд-2021-78 Ўзбекистон-Ҳиндистон қўшма фундаментал лойиҳасида қо'лланилган (Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университетининг 2025-йил 5-сентябрдаги №-01/11-16155-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш силикат шишани металл оксидлари (Ру, Cу, Мг) билан легирлаш жараёнида солиштирма қаршиликнинг температурага боғлиқ ҳолда ўзгаришини комплекс ўрганишда, ҳамда силикат шишанинг электр ўтказувчанлиги бир неча баробар ошишини аниқлашга имкон берган.
Пестицидлар (ацетамиприд, хлордимеформ, имидоклоприд) нинг вакуум сиртий ионлашув масс-спектрометрияси қонуниятларини ўрнатиш ҳамда уларнинг молекулалари қиздирилган оксидланган волфрам сиртига таъсири натижасида рўй берадиган гетероген реакция каналларини тушунтириш ва Алкалоидлар ва стимулантлар (кокаин, морфин, папаверин) нинг атмосфера босими шароитида сиртий ионлашув масс спектрлари ҳосил бўлишида протонланган ионларнинг пайдо бўлиш механизмлари вакуум шароитидаги сиртий ионлашувдан тубдан фарқланиши каби илмий натижалар У.А. Арифов номидаги Ион-плазма ва лазер технологиялари институтида 2023-2024-йилларда бажарилган “Ко'п атомли зарраларнинг вакуум ва атмосфера шароитида қаттиқ жисм сирти билан ўзаро таъсири, фаол органик бирикмаларни янги ионлаштириш услубларини ривожлантириш, ишқорий металл ионлари билан модификацияланган қаттиқ жисм сиртларининг электрон ва кристалл структуралари ҳамда манфий ионли чангланишнинг элементар таҳлилини ЭХЕЙС ва ИИМС усуллари билан тадқиқ қилиш” номли базавий илмий тадқиқотларда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар Академиясининг 2025-йил 29-сентябрдаги №-2/1255-2322-сон маълумотномаси). Илмий натижалардан фойдаланиш юқори ҳароратли қийин эрийдиган металл оксидлари юзасида янги психотроп модда молекулаларининг адсорбсияси, адсорбсияланган қатламда содир бўладиган гетероген реакцияларни ҳамда функсионал гуруҳларнинг масс-спектрда ҳосил бо'лиш сабабларини аниқлашга имкон берган. 

Yangiliklarga obuna bo‘lish