Masaidova Iroda Baxtiyor kizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiya himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): «Seruloplazmin sinteziga ta’sir kiluvchi molekulyar omillar» 03.00.03 – Molekulyar biologiya. Molekulyar genetika. Molekulyar biotexnologiya (biologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/V1155.
Ilmiy rahbar: Polyarush Svetlana Vital`evna; biologiya fanlari nomzodi.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Immunologiya va inson genomikasi instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Immunologiya va inson genomikasi instituti huzuridagi DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01 raqamli kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash. 
Rasmiy opponentlar: Kadirova Dilbar Abdullaevna, biologiya fanlari doktori, professor; Dushanova Gavxar Abdukarimovna, biologiya fanlari nomzodi, dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbekiston milliy universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: seruloplazmin genining ekspressiyasini tartibga soluvchi molekulyar mexanizmlarni va ularning atseruloplazminemiya va gipotseruloplazminemiya rivojlanishiga ta’sirini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor seruloplazmin darajasi bo‘yicha bolalar kogortasi uchun to‘rt guruh ishchi ranjirlash taklif etilgan (≈5,5–10; ≤16; 17–25; >25 mg/dl) va past SPga ega bionamunalarini faqat chuqur molekulyar-genetik tadqiqotlarida saralash sifatida ishlatilishi asoslangan;
ilk bor SP genining proksimal promotor qismida (−37A>G, −62T>C, −117C>T, −127A>T, −160A>G) nukleotid almashinuvlari aniqlanishi, ular nazoratdagilarda uchramasligi, ehtimol, SPning barqaror past qiymatlari (~8,5–11,0 mg/dl) bilan bog‘liqligi xamda ushbu pozisiyalar keyingi funksional validatsiya shartlari bajarilgan taqdirda target skrining uchun nomzod sifatida qo‘llanilishi asoslangan;
ilk bor aminokislota almashinuvlarida aniqlangan 17T>G (Leu→Arg) va 187A>G (Val→Ile) o‘zgarishi, ehtimol, SP darajasining pastroq bo‘lishi (~8,5–16,7 mg/dl) bilan kuzatilishi, qolaversa, 17-kodonda ATA va taxminan 30-kodon atrofida ACG kabi (kam uchraydigan) kodonlar aminokislota ketma-ketligini o‘zgartirmay translyasiya tezligini sekinlashtirishi mumkinligi aniqlangan;
ilk bor proteaza ingibitorlari (PMSF / cocktail mini protease tablets)ni zardob tayyorlash bosqichida qo‘shish proteolizni kamaytirishi, SPning miqdoriy aniqlanishini oshirishi xamda SRB/SE va yallig‘lanishdan tashqari takroriy o‘lchashlarni hisobga olgan holda talqin qilish algoritmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: Seruloplazmin sinteziga ta’sir kiluvchi molekulyar omillarni aniqlash bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangiligi: ilk bor seruloplazmin darajasi bo‘yicha bolalar kogortasi uchun to‘rt guruh ishchi ranjirlash taklif etilgan (≈5,5–10; ≤16; 17–25; >25 mg/dl) va past SPga ega bionamunalarini faqat chuqur molekulyar-genetik tadqiqotlarida saralash sifatida ishlatilishi asoslanganligi bo‘yicha «Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullari» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Immunologiya va inson genomikasi instituti Ilmiy kengashining 2025-yil 29-yanvardagi 1-sonli qarori) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Samarqand davlat tibbiyot universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 1A-sonli va Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 102-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025-yil 20-martdagi 14/20-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, profilaktika taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, nogironlik darajasini pasaytirish va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Samarqand davlat tibbiyot universiteti va Samarqand davlat  universiteti amaliy faoliyatlariga joriy etilishi Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullarini qo‘llash orqali kasallik kelib chiqishining irsiy tabiatini aniqlash, kasallik asoratlari kamaytirish, o‘z navbatida individual davolash taktikasini tanlash natijasida davolash samaradorligi ortishiga xamda bemorlar xayot sifatini yaxshilashga asoslangan. Xulosa: seruloplazmin darajasi bo‘yicha to‘rt guruh ishchi ranjirlash taklif etilganligi (≈5,5–10; ≤16; 17–25; >25 mg/dl) va past SPga ega bionamunalarini faqat chuqur molekulyar-genetik tadqiqotlarida saralash sifatida ishlatilishi asoslangan;
ikkinchi ilmiy yangiligi: ilk bor SP genining proksimal promotor qismida (−37A>G, −62T>C, −117C>T, −127A>T, −160A>G) nukleotid almashinuvlari aniqlanishi, ular nazoratdagilarda uchramasligi, ehtimol, SPning barqaror past qiymatlari (~8,5–11,0 mg/dl) bilan bog‘liqligi xamda ushbu pozisiyalar keyingi funksional validatsiya shartlari bajarilgan taqdirda target skrining uchun nomzod sifatida qo‘llanilishi  asoslanganligi bo‘yicha «Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullari» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Immunologiya va inson genomikasi instituti Ilmiy kengashining 2025-yil 29-yanvardagi 1-sonli qarori) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Samarqand davlat tibbiyot universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 1A-sonli va Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 102-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025-yil 20-martdagi 14/20-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, profilaktika taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, nogironlik darajasini pasaytirish va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Samarqand davlat tibbiyot universiteti va Samarqand davlat  universiteti amaliy faoliyatlariga joriy etilishi Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullarini qo‘llash orqali kasallik kelib chiqishining irsiy tabiatini aniqlash, kasallik asoratlari kamaytirish, o‘z navbatida individual davolash taktikasini tanlash natijasida davolash samaradorligi ortishiga xamda bemorlar xayot sifatini yaxshilashga asoslangan. Xulosa: SP genining proksimal promotor qismida (−37A>G, −62T>C, −117C>T, −127A>T, −160A>G) nukleotid almashinuvlari aniqlanishi, ular nazoratdagilarda uchramasligi, SPning barqaror past qiymatlari (~8,5–11,0 mg/dl) bilan bog‘liqligi asoslangan;
uchinchi ilmiy yangiligi: ilk bor aminokislota almashinuvlarida aniqlangan 17T>G (Leu→Arg) va 187A>G (Val→Ile) o‘zgarish, ehtimol, SP darajasining pastroq bo‘lishi (~8,5–16,7 mg/dl) bilan kuzatilishi, qolaversa, 17-kodonda ATA va taxminan 30-kodon atrofida ACG kabi (kam uchraydigan) kodonlar aminokislota ketma-ketligini o‘zgartirmay translyasiya tezligini sekinlashtirishi mumkinligi aniqlanganligi bo‘yicha «Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullari» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Immunologiya va inson genomikasi instituti Ilmiy kengashining 2025-yil 29-yanvardagi 1-sonli qarori) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Samarqand davlat tibbiyot universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 1A-sonli va Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 102-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025-yil 20-martdagi 14/20-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, profilaktika taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, nogironlik darajasini pasaytirish va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Samarqand davlat tibbiyot universiteti va Samarqand davlat  universiteti amaliy faoliyatlariga joriy etilishi Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullarini qo‘llash orqali kasallik kelib chiqishining irsiy tabiatini aniqlash, kasallik asoratlari kamaytirish, o‘z navbatida individual davolash taktikasini tanlash natijasida davolash samaradorligi ortishiga xamda bemorlar xayot sifatini yaxshilashga asoslangan. Xulosa: aminokislota almashinuvlarida aniqlangan 17T>G (Leu→Arg) va 187A>G (Val→Ile) o‘zgarish, SP darajasining pastroq bo‘lishi (~8,5–16,7 mg/dl) bilan kuzatilishi, 17-kodonda ATA va taxminan 30-kodon atrofida ACG kabi (kam uchraydigan) kodonlar aminokislota ketma-ketligini o‘zgartirmay translyasiya tezligini sekinlashtirishi mumkinligi asoslangan;
to‘rtinchi ilmiy yangiligi: ilk bor proteaza ingibitorlari (PMSF / cocktail mini protease tablets)ni zardob tayyorlash bosqichida qo‘shish proteolizni kamaytirishi, SPning miqdoriy aniqlanishini oshirishi xamda SRB/SE va yallig‘lanishdan tashqari takroriy o‘lchashlarni hisobga olgan holda talqin qilish algoritmi ishlab chiqilganligi bo‘yicha «Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullari» uslubiy tavsiyanomasi ishlab chiqilgan (Immunologiya va inson genomikasi instituti Ilmiy kengashining 2025-yil 29-yanvardagi 1-sonli qarori) bilan tasdiqlangan. Mazkur taklif Samarqand davlat tibbiyot universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 1A-sonli va Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti bo‘yicha 19.03.2025 yildagi 102-sonli buyruqlari bilan amaliyotlariga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi xuzuridagi ilmiy texnik kengashining 2025-yil 20-martdagi 14/20-sonli xulosasi); ijtimoiy samaradorligi: ilmiy natijalarni amaliyotga joriy etilishi, erta tashxis qo‘yish, profilaktika taktikasini optimallashtirish, asoratlar rivojlanishini kamaytirish, nogironlik darajasini pasaytirish va xayot sifatini yaxshilashga imkon yaratadi; iqtisodiy samaradorligi: ilmiy natijalarning Samarqand davlat tibbiyot universiteti va Samarqand davlat  universiteti amaliy faoliyatlariga joriy etilishi Aseruloplazminemiyada cis-regulyator elementlarini tahlil qilishning molekulyar usullarini qo‘llash orqali kasallik kelib chiqishining irsiy tabiatini aniqlash, kasallik asoratlari kamaytirish, o‘z navbatida individual davolash taktikasini tanlash natijasida davolash samaradorligi ortishiga xamda bemorlar xayot sifatini yaxshilashga asoslangan. Xulosa: proteaza ingibitorlari (PMSF / cocktail mini protease tablets)ni zardob tayyorlash bosqichida qo‘shish proteolizni kamaytirishi, SPning miqdoriy aniqlanishini oshirishi xamda SRB/SE va yallig‘lanishdan tashqari takroriy o‘lchashlarni hisobga olgan holda talqin qilish algoritmi asoslangan.