Куранбаева Севара Бахтияровнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.  Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Онадаги қандли диабет хасталиги шароитида туғилган авлод репродуктив аьзолари морфологик  ҳолати”, 14.00.02 – Морфология (тиббиёт фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Tib4415.
Илмий раҳбар: Адилбекова Дилором Бахтиёровна, тиббиёт фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Абу Али ибн Сино номидаги Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/29.02.2024.Tib.93.01.
Расмий оппонентлар: Рахматова Муқаддас Холтаевна, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Орипов Фирдавс Суратович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Хужа Ахмад Яссавий номидаги халкаро козок-турк университети (Қозоғистон).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқоднинг мақсади: қандли диабет билан хасталанган оналардан туғилган авлодлар репродуктив аъзолари морфологик ҳолатини постнатал онтогенез динамикасида ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор постнатал онтогенезда тухумдон ва бачадон тўқималарида ёшга хос морфологик ҳамда морфометрик ўзгаришлар босқичма-босқич кечиши, уларда кузатиладиган прогрессив ўзгаришлар репродуктив тизимнинг мунтазам ривожланишини ва асосий трансформациялар пубертат даврида амалга ошишини илмий жиҳатдан исботланган;
илк бор онадаги қандли диабет ҳомила учун патологик муҳитни вужудга келтириб, постнатал ривожланиш ва ўсиш жараёнларига салбий таъсир кўрсатиши, тухумдон ва бачадон тўқималарида яллиғланиш, дистрофик ва атрофик ўзгаришлар, фолликуллар сонининг камайиши, эндометрий безлари ҳамда девор қалинлигининг сийраклашишига олиб келиши таҳлил қилиниб, бу ўзгаришларнинг асосида микроциркуляция бузилишлари ётгани, улар эса гипоксия, трофик бузилишлар ва бепуштликка сабаб бўлиши илмий жиҳатдан исботланган;
илк бор қандли диабет билан хасталанган оналардан туғилган 6–16 ёшли қизларда эхографик текширувлар тухумдон ҳажмининг 25% га, бачадон ҳажмининг эса 20–25% га кичиклиги, эндометрийнинг ингичкалиги ва фолликуляр кисталар тарқалишининг юқорилиги билан тавсифланиши аниқланиб, бу ўзгаришлар репродуктив ривожланишга салбий таъсир кўрсатиб, келажакдаги репродуктив муаммолар, тухумдон заҳирасининг камайиши, бачадон гипоплазияси ва фолликуляр дисфункциянинг дастлабки белгиларини кўрсатиши илмий асосланган;
илк бор иммуногистокимёвий текширувларда қандли диабетли оналардан туғилган авлод тухумдон ва бачадон ҳужайраларида ER ва PR маркерларининг паст реакцияси аниқланиб, бу гормонал гомеостаз бузилиши, тўқималарнинг жинсий гормонларга гипосенситивлиги, фертиллик салоҳиятининг заифлашиши ва эпигенетик ўзгаришлар билан боғлиқлиги асосланган. 
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
«Онадаги қандли диабет хасталиги шароитида туғилган авлод репродуктив аьзолари морфологик ҳолати» мавзусидаги илмий янгиликни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш бўйича Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 4 сентябрдаги 24/25-сон хулосаси олинган. 
биринчи илмий янгилик: постнатал онтогенезда тухумдон ва бачадон тўқималарида ёшга хос морфологик ҳамда морфометрик ўзгаришлар босқичма-босқич кечиши, уларда кузатиладиган прогрессив ўзгаришлар репродуктив тизимнинг мунтазам ривожланишини ва асосий трансформациялар пубертат даврида амалга ошишини илмий жиҳатдан исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: олинган натижалар эса турли экстрагенитал патологиялари мавжуд оналардан туғилган авлодлар ички аъзоларидаги ўзгаришларни баҳолаш, эрта ташхислаш ва даволаш чора-тадбирларни такомиллаштириш, оптималлаштириш тавсия этилди ва шу орқали республикамиз аҳолиси орасида, меҳнатга лаёқатли қатламида экстрагенитал патологиялардан азият чеккан оналардан туғилган авлодларда ички аъзоларидаги морфо-функционал ўзгаришлар механизмлари, репродуктив аъзоларидаги морфо-функционал ўзгаришлар механизмлари, ривожланиш аномалиялари, туғма патологияларнинг олдини олишда тиббий хизмат кўрсатиш сифатини такомиллаштиришга хизмат қилади. Иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари асосида олинган маълумотлар қандли диабет билан касалланган оналардан туғилган авлодларда ички репродуктив аъзоларидаги кузатилиши мумкин бўлган патоморфологик ўзгаришларни олдиндан кўра билиш, даволашга ҳар бир беморга кетадиган 300000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради. 
иккинчи илмий янгилик: илк бор онадаги қандли диабет ҳомила учун патологик муҳитни вужудга келтириб, постнатал ривожланиш ва ўсиш жараёнларига салбий таъсир кўрсатиши, тухумдон ва бачадон тўқималарида яллиғланиш, дистрофик ва атрофик ўзгаришлар, фолликуллар сонининг камайиши, эндометрий безлари ҳамда девор қалинлигининг сийраклашишига олиб келиши таҳлил қилиниб, бу ўзгаришларнинг асосида микроциркуляция бузилишлари ётгани, улар эса гипоксия, трофик бузилишлар ва бепуштликка сабаб бўлиши илмий жиҳатдан исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: олинган натижалар эса қандли диабет билан хасталанган оналардан туғилган авлодлар жинсий аъзоларидаги ўзгаришларни баҳолаш, эрта ташхислаш ва даволаш чора-тадбирларни такомиллаштириш, оптималлаштириш тавсия этилади ва шу орқали республикамиз аҳолиси орасида, меҳнатга лаёқатли қатламида қандли диабет билан азият чеккан оналардан туғилган авлодларда ички жинсий аъзоларидаги морфо-функционал ўзгаришлар механизмлари, бепуштлик, ривожланиш аномалиялари, туғма патологияларнинг олдини олишда тиббий хизмат кўрсатиш сифатини оптималлаштиришга хизмат қилади. Иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари асосида олинган маълумотлар қандли диабет билан касалланган оналардан туғилган авлодларда ички репродуктив аъзоларидаги кузатилиши мумкин бўлган патоморфологик ўзгаришларни олдиндан кўра билиш, даволашга ҳар бир беморга кетадиган 300000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради. 
учинчи илмий янгилик: қандли диабет билан хасталанган оналардан туғилган 6–16 ёшли қизларда эхографик текширувлар тухумдон ҳажмининг 25% га, бачадон ҳажмининг эса 20–25% га кичиклиги, эндометрийнинг ингичкалиги ва фолликуляр кисталар тарқалишининг юқорилиги билан тавсифланиши аниқланиб, бу ўзгаришлар репродуктив ривожланишга салбий таъсир кўрсатиб, келажакдаги репродуктив муаммолар, тухумдон заҳирасининг камайиши, бачадон гипоплазияси ва фолликуляр дисфункциянинг дастлабки белгиларини кўрсатиши илмий асосланган. Ижтимоий самарадорлиги: олинган натижалар эса сурункали жигар токсик шикастланиши бўлган бўлган оналардан ва улардан туғилган авлодлар ички жинсий аъзоларидаги ўзгаришларни, дисфункцияларни, бепуштликни эрта баҳолаш ва ташхислаш ва даволаш-профилактика чора-тадбирларни такомиллаштириш, оптималлаштириш тавсия этилади, натижада кузатилиши мумкин бўлган оқибат ва асоратлар сони камайиб, шифо жараёни тезлашади. Иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари асосида олинган маълумотлар қандли диабет билан касалланган оналардан туғилган авлодларда ички репродуктив аъзоларидаги кузатилиши мумкин бўлган патоморфологик ўзгаришларни олдиндан кўра билиш, даволашга ҳар бир беморга кетадиган 300000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради. 
тўртинчи илмий янгилик: иммуногистокимёвий текширувларда қандли диабетли оналардан туғилган авлод тухумдон ва бачадон ҳужайраларида ER ва PR маркерларининг паст реакцияси аниқланиб, бу гормонал гомеостаз бузилиши, тўқималарнинг жинсий гормонларга гипосенситивлиги, фертиллик салоҳиятининг заифлашиши ва эпигенетик ўзгаришлар билан боғлиқлиги асосланган. Ижтимоий самарадорлиги: олинган натижалар эса республикамиз аҳолиси орасида, меҳнатга лаёқатли қатламида қандли диабет билан азият чеккан оналардан туғилган авлодларда ички репродуктив аъзоларидаги морфо-функционал ўзгаришлар механизмлари, дисфункциялари. Иқтисодий самарадорлиги: тадқиқот натижалари асосида олинган маълумотлар қандли диабет билан касалланган оналардан туғилган авлодларда ички репродуктив аъзоларидаги кузатилиши мумкин бўлган патоморфологик ўзгаришларни олдиндан кўра билиш, даволашга ҳар бир беморга кетадиган 300000 сўм бюджет маблағларини тежаш имконини беради. Хулоса: Олинган илмий-амалий маълумотлар Хоразм вилояти патологик анатомия бюроси (09.09.2024-йилдаги 25-сон) ва Бухоро вилояти патологик анатомия бюроси (11.09.2024-йил 40-сон) буйруқлари билан тадбиқ этилган.