Маматқулова Гавҳар Файзуллаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Буғдойда ҳарорат стрессига жавобан ДРЕБ транскрипсия омилларини кодловчи генлар таҳлили», 03.00.03 – Молекуляр биология. Молекуляр генетика. Молекуляр биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.PhD/B1300.
Илмий раҳбар: Кушанов Фахриддин Неъматуллаевич, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти, DSc.02/30.12.2019.B.53.01.
Расмий оппонентлар: Бозоров Тохир Ахмадович, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Шерматов Шухрат Эрматович, биология фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Илғор технологиялар маркази. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: кузги буғдойнинг юқори ва паст ҳароратга чидамли истиқболли навларни яратишда самарали молекуляр маркерларни ишлаб чиқиш учун, ҳарорат стрессига жавобан ДРЕБ транскрипсия омилларини кодловчи генларнинг ҳиссасини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ДРЕБ транскрипсия омилини кодловчи генларнинг стресс шароитларда нисбий экспрессия даражасини аниқлаш учун РТ-ПЗР праймерлари ҳамда ДРЕБ кодловчи генларни секвенс қилиш учун праймерлар дизайн қилинган;
ин силисо таҳлили ёрдамида буғдой ДРЕБ кодловчи генларининг хромосомадаги жойлашган позицияси (жойлашган оърни) аниқланган ва ДРЕБ1c, ДРЕБ1б, ДРЕБ2а, ДРЕБ2б ва ДРЕБ генларининг экзон-интрон структураси аниқланган;
мамлакатимиз ҳудудида экилаётган маҳаллий ҳамда қадимий навлар шунингдек, четдан олиб келинган юмшоқ буғдой нав ва тизмаларининг юқори ва паст ҳарорат стресси шароитига чидамлилиги қиёсий морфология усуллари орқали исботланган;
юқори ва паст ҳарорат стресси шароитида ДРЕБ1c, ДРЕБ1б, ДРЕБ2а, ДРЕБ2б ва ДРЕБ генларининг турли навлардаги нисбий экспрессия даражалари ва уларнинг стрессга чидамлилик билан ўзаро боғлиқлиги аниқланган;
ҳарорат стресси таъсирида энг фаол индуцирланувчи ДРЕБ кодловчи генлардан ДРЕБ1c ва ДРЕБ1б генлари эканлиги аниқланган; 
ДРЕБ генларининг секвенс маълумотлари асосида буғдой навларида ҳарорат стрессларига чидамлилик хусусиятлари билан боғлиқ бўлган (А/C, Г/Т) СНП (ингл. Сингле нуслеотиде полйморпҳисмс - ўзб. – Ягона нуклеотид полиморфизми) ҳудуди аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Буғдойда ҳарорат стрессига жавобан ДРЕБ транскрипсия омилларини кодловчи генлар таҳлили бўйича олинган илмий натижалар асосида:
қадимий, маҳаллий ва хориж буғдой нав ва намуналари геномида ДРЕБ1c ва ДРЕБ1б транскрипсия омилини кодловчи генларни секвенирлаш асосида НСБИ маълумотлар базасига геннинг нуклеотид кетма-кетлиги маълумотлари жойлаштирилган (Натионал Cентер фор Биотечнологй Информатион 2025 йил 19 март ПВ339478, ПВ339476, ПВ339477, ПВ339474, ПВ339473, ПВ339480, ПВ339479, ПВ339475 - сон маълумотномаси). Натижада, маҳаллий буғдой навлари, жумладан Туятиш, Граф, Мароccо, Нодир ҳамда ФАWWОН С-АД-85 буғдой тизмаларида аниқланиб, НCБИ маълумотлар базасига жойланган ДРЕБ1б ва ДРЕБ1c генлари глобал илмий тадқиқотлар учун қимматли ресурс сифатида хизмат қилиши кўрсатилган ва бу генлардан келгусида селекция жараёнларида фойдаланиш учун илмий асос яратиш имконини берган;
буғдойнинг юқори ҳароратга чидамли Туятиш нави геномидаги ДРЕБ1б ва паст ҳароратга чидамли Граф нави геномидаги ДРЕБлc генларида аниқланган СНП ҳудуд асосида дизайн қилинган аллел специфик праймерлар Институтда 2023-2024 йилларда бажарилган “Буғдойнинг юқори сифатли, генетик бойитилган, муҳитнинг биотик ва абиотик омилларига чидамли, юқори тўйимлилик хусусиятига эга бўлган навларини яратиш” мавзусидаги давлат дастури тадқиқотларида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2025 йил 30 майдаги 4/1255-1348 маълумотномаси). Натижада, юқори хароратга чидамли юмшоқ буғдойнинг “Қайроқи” навини танлаш имконини берган.