Xudayberganov Xudaybergan Sharipovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Saqlashga mo’lajallangan sabzi (Daucus carota) ildizmevalarini organoleptik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarini baholash” mavzusidagi 06.01.11 – Qishloq xo’jaligi mahsulotlarini saqlash va qayta ishlash ixtisosligi (qishloq xo‘jaligi fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro’yxatga olingan raqami: B2025.2.PhD/Qx1743
Ilmiy rahbar: Tilavov Xayitmurot Maxmudovich, qishloq xo’jaligi fanlari bo’yicha falsafa doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Abu Rayhon Beruniy nomidagi Urganch davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat agrar universiteti, DSc.05/29.04.2022.Qx.13.04.
Rasmiy opponentlar: Dodaev Qo‘chqor Odilovich, texnika fanlari doktori, professor; Shamshiev Ja’far Abdusalimovich, qishloq xo’jaligi fanlari bo’yicha falsafa doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Qoraqalpog‘iston qishloq xo’jaligi va agrotexnologiyalar instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Xorazm viloyati sharoitida saqlashga mos sabzi (Daucus carota) navlarini tanlash, ildizmevalarini organoleptik va biokimyoviy ko’rsatkichlarini baholash hamda maqbul saqlash usullari va muddatlarini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor Xorazm viloyati sharoitida etishtirilgan sabzi nav namunalarini morfo-biologik va qimmatli xo’jalik belgilari bo’yicha Sariq Mirzoyi 304 (31,0 t/ga), Qizil Mirzoyi 228 (27,8 t/ga) navlari va Kanada F1 (31,2 t/ga), Baltimor F1 (28,9 t/ga) duragaylari saqlashga mos istiqbolli navlar sifatida ajratilgan;
saqlashga mo’ljallangan istiqbolli sabzi ildizmevalarini maqbul saqlash muddatlari kichik (2,5–3,5 sm) va o’rta o’lchamdagilar (3,5–5,0 sm) uchun 160 kungacha, yirik o’lchamdagi (5,0–6,0 sm) ildizmevalar uchun 240 kungacha bo’lganligi isbotlangan;
sabzi ildizmevalari sovutkichli omborxonada 160 kun saqlanganda saqlanuvchanlik darajasi Qizil Mirzoyi 228 va Sariq Mirzoyi 304 navlarida 4,0-4,4 ball, Kanada F1 va Baltimor F1 duragaylarida 4,3-4,6 ball bo’lganligi, organoleptik ko’rsatkichlari Qizil Mirzoyi 228 navida o’rtacha 4,7 ball, konsistensiyasi 97,0 %, Sariq Mirzoyi 304 navida o’rtacha 4,7 ball, konsistensiyasi 94,0 %, Kanada F1 4,8 ball, konsistensiyasi 98,0 %, Baltimor F1 5,0 ball, konsistensiyasi 99 % bo’lganligi isbotlangan;
sabzi ildizmevalari 160 kun muddatda sovutkichli omborxonada saqlanganda biokimyoviy ko’rsatkichlari Qizil Mirzoyi 228 navida quruq modda miqdori o’rtacha 14,9 %, qand 6,0 %, vitamin C 5,4 mg/%, β‑karotin 8,0% bo’lsa, Kanada F1 duragayida quruq modda miqdori o’rtacha 14,7 %, qand 6,2 %, vitamin C 5,8 mg/%, β‑karotin 8,6 % bo’lganligi aniqlangan;
saqlash usullarini mikrobiologik ko’rsatkichlariga (eng kam zararlanish so’ndirilgan oxak bilan yopilgan variantlarda –Qizil Mirzoyi 228 navida qora chirish 2,8 %, kulrang chirish 7,8 %, bakterial chirish 8,9 % ni tashkil etgan) bog‘liqligi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Saqlashga  mo’ljallangan sabzi navlarini tanlash, maqbul saqlash usullari va muddatlarini ishlab chiqish, organoleptik va biokimyoviy ko’rsatkichlarini baholash yuzasidan olib borilgan tadqiqotlar natijalari asosida:
sabzi saqlovchi va etishtirish bilan shug‘ullanuvchi tomorqa er egalari, dehqon-fermerlar uchun “Saqlashga mo’ljallangan mahalliy sabzi navlarini tanlash va etishtirish texnologiyasini ishlab chiqish” nomli tavsiyanoma tasdiqlangan (Qishloq xo’jaligi vazirligining 2025 yil 14 iyuldagi 05/06-04-383-son ma’lumotnomasi). Ushbu tavsiyanoma sabzi nav va duragaylarini turli muddat va usullarda saqlashda tomorqa er egalari, sabzavotchilikka ixtisoslashtirilgan fermer xo’jaliklariga amaliy-uslubiy qo’llanma sifatida xizmat qilmoqda;
Xorazm viloyati sharoitida sabzining saqlashga mos nav va duragaylarni tanlash ishlanmasi Xorazm viloyati Hazorasp tumanidagi “Yunus Mir” fermer xo’jaligiga qarashli 1,0 gektar va Tuproqqal’a tumanidagi “Pitnak sabzavot” fermer xo’jaligiga qarashli 1,0 gektar maydonda, jami 2,0 gektar maydonda o’rada va sovutkichli saqlash omborlarda amaliyotga joriy qilingan (Qishloq xo’jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2025-yil 14-iyuldagi 05/06-04-383-son ma’lumotnomasi). Natijada, sabzining “Sariq Mirzoi 304” navini an’anaviy usulga nisbatan sovutkichli omborda saqlashning iqtisodiy samaradorligi yuqoriligi, “Sariq Mirzoi” 304 navini o’rada saqlashdan o’rtacha 23 474 000 so’m, sovutkichli omborda saqlashdan esa 101 131 300 so’m, sof foyda olishga hamda sovutkichli omborda saqlaganda 182-188% iqtisodiy samaradorlikka erishilgan;
Xorazm viloyati sharoitida sabzining saqlashga mos nav va duragaylar tanlash ishlanmasi Xorazm viloyati Urganch tumanidagi “Urganch Agroxolding” MChJ ga qarashli 1,0 gektar maydonda o’rada va sovutkichli saqlash omborida amaliyotga joriy qilingan (Qishloq xo’jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2025 yil 14 iyuldagi 05/06-04-383-son ma’lumotnomasi). Natijada sabzining “Kanada F1” duragayini an’anaviy usulga nisbatan o’rada saqlashdan 25 100 400 so’m, sovutkichli omborda saqlashdan esa 101 848 700 so’m, sof foyda olishga erishilgan, iqtisodiy samaradorlik 179% ni tashkil etgan.