Mo‘saeva Oltinoy Tuychiboy qizining  
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Ambulatoriya amaliyotida geriatrik bemorlarni gender xususiyatlarini hisobga olgan holda reabilitatsiya qilishda kompleks yondashuv», 14.00.12 – Tibbiy reabilitologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yhatga olingan raqam: B2025.1.PhD/Tib3226.
Ilmiy rahbar: Rizaev Jasur Alimdjanovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarkand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/31.10.2024.Tib.102.03.
Rasmiy opponentlar: Xadjimetov Abdugaffor Axatovich, biologiya fanlari doktori; Saidov Maksud Arifovich, tibbiyot fanlari doktori.
Yetakchi tashkilot: Andijon davlat tibbiyot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Geriatrik bemorlarning funksional faolligini tiklash va hayot sifatini yaxshilashga qaratilgan, jinsga asoslangan ambulatoriya reabilitatsiya modelini ishlab chiqish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ambulator sharoitda keksa yoshdagi bemorlardagi asosiy funksional defisitlar — kognitiv, motor, nutritiv, psixoemotsional va sensor (ko‘rish va eshitish) buzilishlar, shuningdek hayot sifati hamda ijtimoiy omillarning (yolg‘izlik va eydjizm) kompleks taxlil kilingan va ularning gender hususiyatlari ilmiy jihatdan asoslangan;
jinslar o‘rtasidagi klinik va funksional farqlarini tahlil qilish asosida ambulator sharoitda qo‘llaniladigan tibbiy reabilitatsiya modeli telemedisina orqali takomilashtirilgan;
ilk bor ambulatoriya amaliyotida geriatrik bemorlarda MMSE, MoCA, BDI, MNA, TUG, Barthel va SF-36 kabi moslashtirilgan surovnomalar asosida xaet sifati kursatkichlari baxolangan va terapevtik jaraendagi prognostik axamiyati isbotlangan;
bemorlarda ijtimoiy adaptatsiya darajasini oshirishda gender-differensiallashtirilgan reabilitatsiya dasturlarining klinik samaradorligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi. 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini amaliyotga tatbig‘i bo‘yicha yagona xulosa 2025 yil 22 maydagi 18/08 – sonli xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: ambulator sharoitda keksa yoshdagi bemorlardagi asosiy funksional defisitlar — kognitiv, motor, nutritiv, psixoemotsional va sensor (ko‘rish va eshitish) buzilishlar, shuningdek hayot sifati hamda ijtimoiy omillarning (yolg‘izlik va eydjizm) kompleks taxlil kilingan va ularning gender hususiyatlari ilmiy jihatdan asoslangan. Bu bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2025-yil 26-martdagi № 8-son bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Kompleksniy podxod k reabilitatsii geriatricheskix patsientov s uchetom gendernix osobennostey v ambulatornoy praktike» nomli uslubiy tavsiyanomada o‘z aksini topgan. Mazkur taklif Samarqand shahar 1-son shifoxonasi bo‘yicha 27.03.2025 yildagi 24-21-son va Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 10.04.2025 yildagi 57-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025-yil  22- maydagi 18/08-son). Ijtimoiy samaradorligi: Bu yangilik keksa aholida keng tarqalgan kognitiv, motor va nutritiv cheklovlarning jins va yosh bo‘yicha aniq tendensiyalarini ochib berdi. Aholi orasida gerontologik xatarlar haqida xabardorlikni oshirish, ijtimoiy yolg‘izlik, eydjizm va genderga bog‘liq psixologik to‘siqlarni kamaytirish imkonini berdi. Bunda erkaklarda sarkopeniya, yurak-qon tomir muammolari, ayollarda esa osteoporoz, depressiya va ovqatlanish etishmovchiligi ustunligiga asoslangan muammolarga yo‘naltirilgan profilaktik va reabilitatsion chora-tadbirlarni ishlab chiqishga zamin yaratildi. Iqtisodiy samaradorligi: Jins va yoshga xos defisitlar to‘g‘risidagi ma’lumotlar asosida resurslar — diagnostika, dori-dormonlar, personal vaqti — maqsadli ravishda taqsimlandi. Bu orqali takroriy tashriflar soni 18,7% ga, takroriy murojaatchilar ulushi esa 25% dan 12% ga qisqardi. Buning o‘zi, yillik 150 nafar bemorga xizmat ko‘rsatilganda, kamida 31,5 million so‘mlik sog‘liqni saqlash xarajatlarini tejash imkonini berishi mumkun. Xulosa: ambulator shart-sharoitda geriatrik bemorlarda jins va yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda asosiy funksional defisitlarning aniqlanishi va ularga yo‘naltirilgan kompleks yondashuvning ishlab chiqilishi reabilitatsiya jarayoni samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. Bu o‘z navbatida aholi salomatligini yaxshilash, takroriy kasallanishlarni kamaytirish va sog‘liqni saqlash tizimi xarajatlarini tejashda muhim ahamiyatga ega.
ikkinchi ilmiy yangilik: jinslar o‘rtasidagi klinik va funksional farqlarini tahlil qilish asosida ambulator sharoitda qo‘llaniladigan tibbiy reabilitatsiya modeli telemedisina orqali takomilashtirilgan. Bu bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2025-yil 26 martdagi № 8-son bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Kompleksniy podxod k reabilitatsii geriatricheskix patsientov s uchetom gendernix osobennostey v ambulatornoy praktike» nomli uslubiy tavsiyanomada o‘z aksini topgan. Mazkur taklif Samarqand shahar 1-son shifoxonasi bo‘yicha 27.03.2025 yildagi 24-21-son va Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 10.04.2025-yildagi 57-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025-yil  22- maydagi 18/08-son). Ijtimoiy samaradorligi: Modulyar reabilitatsiya tizimi har bir bemorning holati va jinsga xos ehtiyojlarini hisobga olgan holda shaxsiy reabilitatsiya kursini tuzish imkonini berdi. Bu holat patsientlarning reabilitatsiya jarayonidagi ishtiroki va qoniqishini oshirib, ularning mustaqillikka erishishini tezlashtirdi. Modulyar yondashuv reabilitatsiyani erkaklar va ayollarda farqli strategik asosda amalga oshirishni mumkin qildi. Iqtisodiy samaradorligi: Faol modulyar reabilitatsiya asosida kursni to‘liq yakunlovchi bemorlar ulushi 37,4% dan 62,1% gacha oshdi. Bu reabilitatsiyaning samarasini va barqarorligini ko‘rsatadi. Qisqa vaqtli davolash, kamroq orqaga qaytish va kamida 25–30 mln so‘mlik ijtimoiy va tibbiy xarajatlarning oldini olish imkonini beradi. Xulosa: jins va yosh xususiyatlariga tayangan holda ishlab chiqilgan modulyar tibbiy reabilitatsiya tizimi ambulator amaliyotda individual yondashuvni ta’minlab, bemorlarning hayot sifatini yaxshilash, mustaqillikka erishishini tezlashtirish va sog‘liqni saqlash xarajatlarini kamaytirishda muhim ahamiyat kasb etdi.
uchinchi ilmiy yangilik: ilk bor ambulatoriya amaliyotida geriatrik bemorlarda MMSE, MoCA, BDI, MNA, TUG, Barthel va SF-36 kabi moslashtirilgan surovnomalar asosida xaet sifati kursatkichlari baxolangan va terapevtik jaraendagi prognostik axamiyati isbotlangan. Bu bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2025-yil 26-martdagi № 8-son bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Kompleksniy podxod k reabilitatsii geriatricheskix patsientov s uchetom gendernix osobennostey v ambulatornoy praktike» nomli uslubiy tavsiyanomada o‘z aksini topgan. Mazkur taklif Samarqand shahar 1-son shifoxonasi bo‘yicha 27.03.2025 yildagi 24-21-son va Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 10.04.2025 yildagi 57-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025-yil  22- maydagi 18/08-son).  Ijtimoiy samaradorligi: Yangi algoritm mutaxassislarga bemorning umumiy holatini tez va to‘liq baholash imkonini berdi. Bu orqali erta bosqichda defisitlarni aniqlash, individual muammolarni maqsadli hal qilish va ijtimoiy adaptatsiyani tezlashtirish imkoni yaratildi. Ushbu yondashuv bemorning reabilitatsiya jarayonida o‘zini to‘liq namoyon etishi, o‘z qobiliyatlarini tiklashi va yolg‘izlik hamda ijtimoiy izolyasiyani engishiga ko‘maklashdi. Iqtisodiy samaradorligi: Shkalalarga asoslangan baholash orqali resurslar faqat real ehtiyojlarga yo‘naltirildi. Shu yo‘l bilan diagnostikalar va xizmatlarning samaradorligi oshdi. Reabilitatsiyadan keyingi kuzatuvlar ham avtomatlashtirilgan monitoring orqali amalga oshirildi, bu esa transport va tashkiliy xarajatlarni sezilarli darajada qisqartirdi. Amaliyotda ushbu algoritmni joriy etish orqali umumiy xizmat ko‘rsatish xarajatlari bir necha foizga kamaygani qayd etildi. Xulosa: ambulator sharoitda gender xususiyatlarini hisobga olgan holda shakllantirilgan kompleks funksional holatni baholash algoritmi defisitlarni erta aniqlash, individual reabilitatsiya choralarini belgilash va xizmat ko‘rsatish samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: bemorlarda ijtimoiy adaptatsiya darajasini oshirishda gender-differensiallashtirilgan reabilitatsiya dasturlarining klinik samaradorligi isbotlangan. Bu bo‘yicha takliflar Samarqand davlat tibbiyot universitetining 2025-yil 26-martdagi № 8-son bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Kompleksniy podxod k reabilitatsii geriatricheskix patsientov s uchetom gendernix osobennostey v ambulatornoy praktike» nomli uslubiy tavsiyanomada o‘z aksini topgan. Mazkur taklif Samarqand shahar 1-son shifoxonasi bo‘yicha 27.03.2025 yildagi 24-21-son va Samarqand davlat tibbiyot universiteti ko‘p tarmoqli klinikasi bo‘yicha 10.04.2025 yildagi 57-son buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025-yil  22- maydagi 18/08-son). Ijtimoiy samaradorligi: Tadqiqot natijalari genderga asoslangan reabilitatsiya modellari real sharoitda bemor hayotining sifatini oshirishga, reabilitatsiyadan keyingi adaptatsiyaga va ijtimoiy funksiyalarni tiklashga xizmat qiladiganini tasdiqladi. Ushbu yondashuv gerontologik yoshdagi bemorlarni jamiyatga qayta jalb etish, ularning ijtimoiy izolyasiyasini oldini olish, o‘zini qadrlash tuyg‘usini kuchaytirish va ijtimoiy barqarorlikni mustahkamlashda muhim rol` o‘ynaydi. Iqtisodiy samaradorligi: Reabilitatsiya kursi xarajatlari ilgarigi model`da o‘rtacha 1200000 so‘m bo‘lgan bo‘lsa, yangi modelda bu 990000 so‘mgacha kamaytirildi. Har bir bemor uchun 210000 so‘m iqtisodiy foyda qayd etildi. Ushbu natijalar ambulator reabilitatsiya modelining keng joriy etilishini iqtisodiy jihatdan maqbul ekanligini ko‘rsatadi. Xulosa: ambulator amaliyotda ilk bor joriy etilgan gender-differensiallashtirilgan reabilitatsiya dasturlarining samaradorligi klinik va statistik jihatdan baholanib, samarali ekanligi ilmiy asosda isbotlandi. Ushbu yondashuv geriatrik bemorlarda hayot sifatini oshirish, ijtimoiy adaptatsiyani kuchaytirish va sog‘liqni saqlash xarajatlarini kamaytirishda muhim ahamiyat kasb etadi.