Севинчова Дилобар Неъмат қизи
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даражалар бериладиган фан тармоғи): “Кетоефирлар ароилгидразонлари асосида 3д-металларнинг комплекс бирикмалари синтези, тузилиши ва хоссалари”, 02.00.01 - Ноорганик кимё (кимё фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.2.PhD/К970.
Илмий раҳбар: Умаров Бақо Бафаевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.К.01.03.
Расмий оппонентлар: Кадирова Зуҳра Чингизовна, кимё фанлари доктори, профессор; Рахмонова Дилноза Саломовна, кимё фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Навоий давлат кончилик ва технологиялар университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: β-кетоефирлар ароилгидразонлари асосида Ни2+, ва Cу2+ ионларининг комплекс бирикмаларини синтез қилиш, тузилиши ва хоссаларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор β-кетоефирлар пара-алмашган ароилгидразонлари асосида 12 та органик лиганд ва уларнинг 25 та комплекс бирикмалари синтез қилинган;
катта ҳажмли учламчи-бутил радикали сақлаган 2,4-диоксо-5,5-диметилгексан кислота метил ва этил эфири билан пара-алмашинган ароматик кислота гидразидларининг конденсатланиш реакциялари мураккаб эфир карбонили (C=О) дан бориши ҳамда 2,4-диоксопентан кислота этил эфири билан пара-алмашинган ароматик кислота гидразидларининг оʻзаро конденсатланиш рексиялари ёʻналиши ацилкарбонил (C=О) гуруҳидан бориши исботланган; 
β-кетоефирлар ароилгидразонлари асосида олинган 3д-металларнинг хелат комплексларида марказий ион ва икки марта депротонланган лигандлар билан барқарор беш- ва олти аъзоли металлҳалқа ҳосил қилиши аниқланган;
Ҳ2Л1-Ҳ2Л12 лигандларнинг Ни2+ ва Cу2+ комплекс бирикмалари текис-квадрат тузилишли эканлиги элемент анализи, ИҚ-, ЯМР 1Ҳ-, ЭПР спектроскопияси ва РТТ усулларида ҳамда Ҳ2Л13 лиганд асосида олинган НиЛ.НҲ3.Ҳ2О таркибли комплекс бирикмаси тузилиши квадрат пирамида ҳолда эканлиги РТТ усулида исботланган;
илк бор чизиқли гидразон-Аз шакилдаги – Ҳ2Л6 ва ҳалқали 5-гидрокси-2-пиразолин C шакилдаги – Ҳ2Л10 лигандлар ҳамда НиЛ13-НҲ3-Ҳ2О тузилишли комплекс бирикманинг монокристаллари олиниб, уларнинг молекуляр тузилиши РТТ усулида аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. β- дикетоефирлар ҳосилалари билан Ни2+, ва Cу2+ ионларининг янги комплекс бирикмаларининг синтези, тузилиши ва хоссалари боʻйича олинган илмий натижалар асосида:
2,4-диоксо-5,5-диметилгексан кислота этил эфирининг пара-нитробензоилгидразони–Ҳ2Л6, 2,4-диоксопентан кислота этил эфири пара-диметиламинобензоилгидразони–Ҳ2Л10 асосида олинган лигандлар ва 2,4-диоксопентан кислота этил эфири бензоилгидразони асосида олинган НиЛ.НҲ3.Ҳ2О таркибли комплекс бирикмаси молекуляр структуралари маълумотлари Кембриж структур маълумотлар базасига (Cамбридге Cрйсталлограпҳиc Дата Cентренинг 2022 йил 18 майдаги 2173511, 2173512 ва 29 май 2022 йил 2182732 сон маълумотномалари) киритилган. Натижада, аналогик бирикмаларни синтез қилишда ушбу маълумотлардан фойдаланиш тавсия этилган; 
КЕК-1 (НиЛ1∙НҲ3) ва КЕК-3 (CуЛ7∙НҲ3) препаратлари Бухоро вилояти Бухоро тумани “Ҳикмат Шавкат Файз” фермер хоʻжалигининг далаларига жорий этилган (Оʻзбекистон Республикаси Қишлоқ хоʻжалиги вазирлигининг 2023-йил 12-сентябр 07/34-05/4598-сон маълумотномаси). Натижада, пахта чигитларининг униб чиқиш муддати 8,9 % (КЕК-1), ва 11,3% (КЕК-3), коʻсакларнинг очилиши назорат вариантига (Фитовак препаратига) нисбатан 4,31 % га қисқариши, ҳосилдорлик оʻртача 2,75 с/Га га ортишининг имконини берган. 

Yangiliklarga obuna bo‘lish