Хакимова Мафтуна Талхатбек қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертациясиҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Геология соҳасида рақамли технологиялардан фойдаланишни такомиллаштириш (Давлат геологик мониторинг хизмати мисолида)”, 08.00.16 – “Рақамли иқтисодиёт ва халқаро рақамли интеграция” бўйича ихтисослик.
Илмий раҳбар: Гулямов Саидахрор Саидахмадович, Иқтисодиёт фанлари доктори (DSc), профессор, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бизнес ва тадбиркорлик олий мактаби, DSc.19/04.07.2023.1.88.01 рақамли Илмий кенгаш асосидаги Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Кенжабаев Аман Турғунович, Иқтисодиёт фанлари доктори (DSc), профессор;
Тўраев Шавкат Шухратович, Иқтисодиёт фанлари доктори (DSc), профессор.
Етакчи ташкилот: Халқаро Нордик университети (Нордиc Интернатионал Университй).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади. Геология соҳасининг самарадорлигини оширишда рақамли технологиялардан фойдаланишни такомиллаштириш бўйича илмий асосланган таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
глобал жойлашув тизими ва рақамли технологияларни геодезик ўлчовларда қўллаш натижасида самарадорлик кўрсаткичлари ўзгаришининг операцион харажатлар (-40…-60%), бюджет маблағлари тежалиши (+25…+30%), кунлик қамров майдони (+100%), мониторинг частотаси (2 бараваргача), зарарнинг камайиши (-20…-35%) чегара қийматлари асосланган;
хавфли геологик жараёнларни кузатиб бориш механизмининг такомиллаштирилиши натижасида 7 та ҳудудий кузатув станцияларида мониторинг жараёнларини онлайн режимида ташкил этиш орқали
2027-йилга қадар тежалиши мумкин бўлган молиявий маблағлар ҳажми асосланган;
геология соҳасидаги ахборотларни қайта ишлаш, геохавфларни мониторинг қилиш, кузатиш ва бошқаришни таъминлаш имконини берувчи рақамли платформага мавжуд ахборот тизимларини интеграция қилиш орқали кўчки хавфи аниқлиги (90–95%), огоҳлантириш вақти (реал вақт), аҳолининг тайёргарлиги (юқори – 90%), қарор қабул қилиш тезлиги (олдиндан режалаштирилган), зарар даражаси
(50–70% кам) қийматларининг таъминланиши асосланган;
Ўзбекистонда “Хавфли геологик жараёнларини кузатиш” ахборот тизимига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали самарали фойдаланишнинг 2030-йилга қадар прогноз кўрсаткичлари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Хавфли геологик жараёнларни кузатишда рақамли технологиялардан самарали фойдаланиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Глобал жойлашув тизими ва рақамли технологияларни геодезик ўлчовларда қўллаш натижасида самарадорлик кўрсаткичлари ўзгаришининг операцион харажатлар (-40…-60%), бюджет маблағлари тежалиши (+25…+30%), кунлик қамров майдони (+100%), мониторинг частотаси (2 бараваргача), зарарнинг камайиши (-20…-35%) чегара қийматлари Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги томонидан “Тоғ-кон саноати ва геология соҳасида ислоҳотларни чуқурлаштириш ҳамда тизим фаолиятини трансформация қилиш стратегиясига асосланган йўл-харитаси”ни ишлаб чиқишда қўлланилган. Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида геология соҳасини модернизация қилишда рақамли технологияларни татбиқ этишнинг илмий асосланган механизмларини яратиш, мавжуд ресурслардан самарали фойдаланиш ҳамда мониторинг ва прогнозлаш сифатини сезиларли даражада ошириш имконини берган («Ўзбекгидрогеология» ДМнинг 2025-йил 4-мартдаги 02/05-сон маълумотномаси);
Хавфли геологик жараёнларни кузатиб бориш механизмининг такомиллаштирилиши натижасида 7 та ҳудудий кузатув станцияларида мониторинг жараёнларини онлайн режимида ташкил этиш орқали
2027-йилга қадар тежалиши мумкин бўлган молиявий маблағлар ҳажми бўйича таклифи Тоғ-кон саноати ва геология вазирлигининг “2023-2028-йилларга мўлжалланган рақамли трансформация қилиш бўйича чора-тадбирлар дастури”ни ишлаб чиқилишида инобатга олинган. Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида мониторинг тизимининг иқтисодий самарадорлиги ошиб, харажатларни камайтириш ва меҳнат ресурсларидан фойдаланишнинг оптимал механизмини шакллантириш имкони яратилган («Ўзбекгидрогеология» ДМнинг 2025-йил 4-мартдаги 02/05-сон маълумотномаси);
Геология соҳасидаги ахборотларни қайта ишлаш, геохавфларни мониторинг қилиш, кузатиш ва бошқаришни таъминлаш имконини берувчи рақамли платформага мавжуд ахборот тизимларини интеграция қилиш орқали кўчки хавфи аниқлиги (90–95%), огоҳлантириш вақти (реал вақт), аҳолининг тайёргарлиги (юқори – 90%), қарор қабул қилиш тезлиги (олдиндан режалаштирилган), зарар даражаси
(50–70% кам) қийматларининг таъминланиши бўйича таклифи Тоғ-кон саноати ва геология вазирлигининг “2023-2028-йилларга мўлжалланган рақамли трансформация қилиш бўйича
чора-тадбирлар дастури”ни ишлаб чиқилишида инобатга олинган. Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида онлайн кузатув натижалари юзасидан чора-тадбирларни амалга ошириш ва фавқулодда вазиятлардан эрта огоҳлантириш услубиётини такомиллаштириш орқали хавфли геологик жараёнларни таҳлил қилишга кетадиган вақтни камайтиришга ҳамда йиллик сарф-харажатларни 25-30 фоизгача қисқариш имкони яратилган («Ўзбекгидрогеология» ДМнинг 2023-йил 6-январдаги 01/02-сон маълумотномаси);
Ўзбекистонда “Хавфли геологик жараёнларини кузатиш” ахборот тизимига сунъий интеллект технологияларини жорий этиш орқали самарали фойдаланишнинг 2030-йилга қадар ишлаб чиқилган прогноз кўрсаткичлари Тоғ-кон саноати ва геология вазирлигининг “2023-2028-йилларга мўлжалланган рақамли трансформация қилиш бўйича чора-тадбирлар дастури”ни ишлаб чиқилишида инобатга олинган. Мазкур илмий таклифнинг амалиётга жорий этилиши натижасида такрорий маълумотларни қайта ишлашга сарфланадиган ортиқча вақт ва маблағларни камайтириш, инсон ресурсларидан оқилона фойдаланиш ҳамда мониторинг жараёнларида харажатларни сезиларли даражада қисқартириш имкони яратилган («Ўзбекгидрогеология» ДМнинг 2025-йил 4-мартдаги 02/05-сон маълумотномаси).
