Бекпўлатов Улуғбек Раҳматулла ўғлининг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон.
I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Жамиятдаги симметрия ва асимметрия бирлигининг ижтимоий-фалсафий таҳлили”, 09.00.04 – Ижтимоий фалсафа
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.DSc/Fal291
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Бухоро давлат университети, DSc.03/27.02.2020.F.72.08.
Илмий маслаҳатчи: Сафарова Нигора Олимовна, фалсафа фанлари доктори, профессор
Расмий оппонентлар: Ҳусейнова Абира Амановна, фалсафа фанлари доктори, профессор; Тураев Бахтиёр Оманович, фалсафа фанлари доктори, профессор; Турдиев Бехруз Собирович, фалсафа фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат педагогика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II.Тадқиқотнинг мақсади симметрия ва асимметрия бирлигининг жамият тараққиётидаги аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
симметрия ва асимметрия ғоялари мазмунининг шаклланиши ва ривожланиш динамикаси ҳамда уларнинг “тартиб ва хаос”, “барқарорлик ва беқарорлик”, “мувофиқлик ва номувофиқлик”, “мувозанатлилик ва номувозантлилик”, “турғунлик ва ўзгарувчанлик” ҳақидаги ўзаро антиподли категорияларга оид ғоявий-назарий қарашлар эволюциясида тутган ўрни асосланган;
симметрия ва асимметрия тамойилларининг табиий-илмий тафаккур доирасидан ижтимоий жараёнлар майдонига интеграциялашуви ҳамда уларни тузилиш ва моҳият жиҳатидан мувозанатга интилувчи, ички зиддиятлар ва тафовутлар билан доимий ҳаракатда бўлган мураккаб ижтимоий воқеликни обектив билиш воситаси сифатидаги ижтимоий, иқтисодий-сиёсий, маънавий-маданий шакллари жамиятдаги “ижтимоий мослашув”, “ижтимоий уйғунлик”, “ижтимоий адолат” ва “муроса” каби категориялар контекстида аниқлаштирилган;
жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маданий соҳаларидаги симметрик ва асимметрик ҳодисаларнинг ўзига хос хусусиятлари (ижтимоий механизмлари, тузилмалари, ривожланиш қонуниятлари) ва уларнинг зиддиятли алоқалари, бир-бирини тақозо қилувчилик, тўлдирувчилик хусусиятлари диалектик категориялар асосида очиб берилган;
жамият симметрик ва асимметрик ҳодисалар аралашмасидан (диссимметриядан) иборат бўлган, очиқ, ўз-ўзини ташкиллаштирувчи тизим эканлиги ва ундаги кичик миқдорий ўзгаришлар кутилмаган сифат ўзгаришларга айланиши, классик қарама-қаршиликлар “дихатомияси”нинг ўрнига уларнинг мураккаб синтетик интеграциялашуви, бифуркацияланувчилик табиати каби ночизиқли диалектик жараёнларнинг постноклассик моҳияти оила, маҳалла, миллий ва глобал тузилмалар фракталлиги контекстида далилланган;
“Ўзбекистон – 2030” стратегиясидаги таълим, тиббиёт ва ижтимоий ҳимоя тизимида барча учун тенг имкониятларни яратиш, жамиятдаги ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини, иқтисодий, сиёсий ва экологик мувозанатни таъминлаш, халқ хизматидаги адолатли давлатни барпо этиш каби ғоя ва мақсадларнинг симметрия ва асимметрия бирлиги тамойилининг ижтимоий муносабатларни уйғунлаштирувчи, тартибга солувчи, бирлаштирувчи, йўналтирувчи функсиялари асослаб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Жамиятдаги симметрия ва асимметрия бирлигини ижтимоий-фалсафий тадқиқ этиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
симметрия ва асимметрия ғоялари мазмунининг шаклланиши ва ривожланиш динамикаси ҳамда уларнинг “тартиб ва хаос”, “барқарорлик ва беқарорлик”, “мувофиқлик ва номувофиқлик”, “мувозанатлилик ва номувозантлилик”, “турғунлик ва ўзгарувчанлик” ҳақидаги ўзаро антиподли категорияларга оид ғоявий-назарий қарашлар эволюциясида тутган ўрнига оид илмий янгиликдан Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг ёшлар ҳаётида юзага келаётган турли маънавий зиддиятлар, индивидуализм, манфаатпарастлик, маданияцизлик, ижтимоий бефарқлик каби салбий иллатларга қарши курашиш, уларда маънавий-мафкуравий барқарорликни таъминлаш билан боғлиқ бўлган амалий лойиҳалар самарадорлигини оширишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлигининг 2025-йил 25-июндаги 2-13-21-3529-сон маълумотномаси). Натижада, ёшлар дунёқарашини миллийлик ва замонавийлик уйғунлиги асосида шакллантириш ҳамда жамият ва давлат манфаатларига мувофиқ фаолият олиб борадиган ёшлартш тарбиялашга қаратилган тадбирлар сифати ва мазмунини бойитишда муҳим методологик асос бўлиб хизмат қилган;
симметрия ва асимметрия тамойилларининг табиий-илмий тафаккур доирасидан ижтимоий жараёнлар майдонига интеграциялашуви ҳамда уларни тузилиш ва моҳият жиҳатидан мувозанатга интилувчи, ички зиддиятлар ва тафовутлар билан доимий ҳаракатда бўлган мураккаб ижтимоий воқеликни обектив билиш воситаси сифатидаги ижтимоий, иқтисодий-сиёсий, маънавий-маданий шакллари жамиятдаги “ижтимоий мослашув”, “ижтимоий уйғунлик”, “ижтимоий адолат” ва “муроса” каби категориялар контекстидаги умумий мазмун ва моҳиятига доир илмий хулоса ва таклифлардан “Миллий тикланиш” демократик партиясининг 2025-2029 йилларга мўлжалланган 5.1.3. Сайловолди дастурининг Маҳаллий давлат ҳокимияти, ўзини ўзи бошқариш органлари фаолиятини такомиллаштириш, фуқаролик жамиятини ривожлантириш йўналишида келтирилган вазифаларни бажаришда фойдаланилган (“Миллий тикланиш” демократик партияси Марказий Кенгашининг 2025-йил 23-июндаги 02/02-63-сон маълумотномаси). Натижада, партия тизимида фаолият юритаётган ходимларнинг ижтимоий-сиёсий йўналишдаги билим ва кўникмаларини ҳамда мафкуравий тарғибот ишларининг самарадорлигини оширишга хизмат қилган;
жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий, сиёсий ва маданий соҳаларидаги симметрик ва асимметрик ҳодисаларнинг ўзига хос хусусиятлари (ижтимоий механизмлари, тузилмалари, ривожланиш қонуниятлари) ва уларнинг зиддиятли алоқалари, бир-бирини тақозо қилувчилик, тўлдирувчилик хусусиятлари диалектик категориялар асосида аниқланганлигига оид илмий янгиликларидан Ўзбекистон Миллий университетида бажарилган ИЛ-4821091548-сон “Замонавий таҳдид ва даъватлар шароитида Ўзбекистон ва Беларус ёшлари онги шаклланишининг ижтимоий-маданий ва аксиологик асослари” (2022-2024 йй) мавзусидаги фундаментал лойиҳа ишида фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий университетининг 2025-йил 26-июндаги 04/11-7931-сон маълумотномаси). Натижада, ёшлар маънавиятини миллий ва умуминсоний қадриятлар уйғунлиги асосида шакллантириш тизимини такомиллаштиришга методологик асос сифатида хизмат қилган;
жамият симметрик ва асимметрик ҳодисалар аралашмасидан (диссимметриядан) иборат бўлган, очиқ, ўз-ўзини ташкиллаштирувчи тизим эканлиги ва ундаги кичик миқдорий ўзгаришлар кутилмаган сифат ўзгаришларга айланиши, классик қарама-қаршиликлар “дихатомияси”нинг ўрнига уларнинг мураккаб синтетик интеграциялашуви, бифуркацияланувчилик табиати каби ночизиқли диалектик жараёнларнинг постноклассик моҳияти оила, маҳалла, миллий ва глобал тузилмалар фракталлиги контекстида далилланганлигига оид илмий янгилигидан “Ўзбекистон-24” ижодий бирлашмаси “Ўзбекистон” телерадиоканалининг 2025 йил феврал-июн ойларида эфирга узатилган “Таълим ва тараққиёт”, “Миллат ва маънавият” дастурлари ссенарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон 24” ижодий бирлашмаси” давлат муассасасининг 2025-йил 20-июндаги 05-09-968-сон маълумотномаси). Натижада, оммавий ахборот воситаларида кенг жамоатчиликка инсонлар ўртасидаги муносабатлар мувофиқлигини таъминлаш, халқ ва давлат манфаатларига уйғун ҳолда ижтимоий фаолият юритувчи шахсларни тарбиялаш, глобаллашув натижасида маданиятлараро мулоқотлардаги мувозанатни сақлашга бағишланган дастурларни мазмунини бойитишга, сифат жиҳатидан замон талаблари доирасида кенг аудиторияни йиғишга хизмат қилган;
“Ўзбекистон – 2030” стратегиясидаги таълим, тиббиёт ва ижтимоий ҳимоя тизимида барча учун тенг имкониятларни яратиш, жамиятдаги ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини, иқтисодий, сиёсий ва экологик мувозанатни таъминлаш, халқ хизматидаги адолатли давлатни барпо этиш каби ғоя ва мақсадларнинг симметрия ва асимметрия бирлиги тамойилининг ижтимоий муносабатларни уйғунлаштирувчи, тартибга солувчи, бирлаштирувчи, йўналтирувчи функсиялари асослаб берилганлигига оид илмий янгилик ва хулосаларидан Республика Маънавият ва маърифат марказининг 2024-йил учун чора-тадбирлар дастурининг ИИИ йўналишида белгиланган “Ғоя ва мафкура масаласи ҳамда илм-фан ва маърифат тарғиботи” 17-банди “Илмий-методологик жиҳатдан асосланган, тарихий тажриба ва замонавий таҳлиллар ҳамда юксак мақсадларни ўзида мужассамлаштирган “Кучли маънавият билан Янги Ўзбекистон сари” номли янги илмий-оммабоп қўлланманинг консепсиясини ишлаб чиқиш” мавзусида тарғибот ишларини ўтказишда фойдаланилган (Республика Маънавият ва маърифат маркази ҳузуридаги Ижтимоий-маънавий тадқиқотлар институтининг 2025-йил 25-июндаги 10/373-сон маълумотномаси). Натижада, жамиятдаги симметрия ва асимметрия бирлигини ижтимоий-фалсафий жиҳатдан таҳлил қилишга хизмат қилган.
