Жумаев Иноят Зулфиқоровичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Айрим табиий ва синтетик биологик фаол бирикмаларнинг миокард қисқариш фаоллигини модуляция қилиш механизмлари”, 03.00.02 – Биофизика ва радиобиология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.DSc/В261
Илмий маслаҳатчи: Усманов Пулат Бекмуратович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Биофизика ва биокимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети Биофизика ва биокимё институти, DSc.03/30.12.2019.B.01.13.
Расмий оппонентлар: Курбанназарова Раънохон Шараповна, биология фанлари доктори, профессор; Хаджиметов Абдугафур Ахатович, биология фанлари доктори, профессор; Шомуротов Шавкат Абдуганиевич, кимё фанлари доктори;
Етакчи ташкилот: Андижон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: винканин ва пиразолин индол алкалоидлари, аллапинин, амиодарон ва этацизинларни глицирризин кислота (ГК) ва глицирризин кислотасининг моноаммоний тузи (ГКМАТ) билан олинган комплексларининг инотроп, антигипоксант ва антиаритмик таъсирини тавсифлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
биринчи марта винканин ва пиразолин индол алкалоидлари аниқ мусбат инотроп таъсирга эга эканлиги ва каламуш юраги папилляр мускул қисқариш кучини назоратга нисбатан мос равишда 75% ва 45% га ошириши аниқланди;
винканин ва пиразолиннинг мусбат инотроп таъсири НCХ ва СЕРCА2а модуляцияси туфайли кардиомиоцитларда [Cа2+]ин миқдорининг ортиши натижасида юрак мушаги қисқариш кучи ошишининг таъминланиши аниқланди;
винканин ва пиразолиннинг ижобий инотроп таъсирини таъминлашда юрак ҳужайрасининг саркоплазматик ретикулумининг Cа2+-АТФаза (СЕРCА2а) етакчи рол ўйнаши кўрсатилди;
винканин ва пиразолин алкалоидлари юрак мускулини гипоксия туфайли келиб чиқадиган шикастланишдан самарали ҳимоя қилиши, кардиомиоцитларнинг КАТФ-каналининг фаоллаштириши ва НCХ ва СЕРCА2а ларни модуляцияси туфайли антиҳипоксик таъсир кўрсатиши аниқланди;
ГКМАТ-Аллапинин (8:1), ГКМАТ-Амиодароннинг (8:1) ва ГКМАТ-Этацизин (4:1) комплексларининг липосомал шакллари комплексларнинг ўзларига қараганда анча аниқ манфий инотроп таъсирга ва антиаритмик фаолликка эга эканлиги аниқландин;
ГКМАТ-Аллапинин, ГКМАТ-Амиодарон ва ГКМАТ-Этацизин комплексларининг липосомал шакллари аниқроқ манфий инотроп таъсири ва антиаритмик фаоллиги уларнинг кардиомиоситлар мембранаси билан кучли ўзаро таъсири ва ушбу таъсир муддатининг узайиши билан боғлиқлиги кўрсатилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Айрим табиий ва синтетик биологик фаол бирикмаларнинг миокард қисқариш фаоллигини модуляция қилиш механизмлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигидан юрак ишемик касалликларининг олдини олиш ва даволаш учун кардиопротектив воситага, ихтирога патент олинди (ИАП № 06753. 2022 й.). Натижада, 2-(3,4-диҳидроксифенил)-6-[1-(2ъ-бромо-4ъ,5ъ-диметоксифенил)-6,7-диметокси-3,4-диҳидроизокинолин-2(1Н)-ил]метил-3,5,7-триҳидрокси-хроман-4-он (ДКВ-11) гипоксия ва оксидловчи стресс туфайли юрак мускул қисқариш фаоллигидаги бузилишларни самарали тузатиш имконини берган;
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигидан аритмиянинг олдини олиш ва даволаш учун липосомал шаклидаги аритмияга қарши воситага, ихтирога патент олинди (ФАП № 02166. 2022 й.). Натижада, ГКМАТ-Аллапинин комплексининг липосомал шакли аритмия туфайли юрак мускул қисқариш фаоллигидаги бузилишларни самарали тузатиш имконини берган;
винканиннинг инотроп таъсир механизмини ўрганиш бўйича олинган тадқиқот натижалари маълумотларидан юқори импакт факторли хорижий илмий журналларда биологик таъсирларни тавсифлаш учун ишлатилган Биомедиcал анд Пҳармаcологй Жоурнал, 2025, 18(2), Сcопус CитеСcоре-1,2, Трендс ин Сcиенcес, 2025, 22(3), Сcопус CитеСcоре-1,8 ва Трендс ин Сcиенcес, 22(1), Сcопус CитеСcоре-1,8. Натижада индол алкалоидларнинг инотроп ва антигипоксант хусусиятлари ҳақида мавжуд маълумотларни сезиларли даражада кенгайтириш имконини берган;
лаппоканитин гидробромид алкалоиди ва глицирризин кислотанинг моноаммоний тузи билан олинган комплекси (ЛГ/ГКМАТ) таъсир механизми ҳақидаги маълумотлар юқори импакт факторли хорижий илмий журналларда биологик таъсирларни тавсифлаш учун ишлатилган Интернатионал Жоурнал оф Молеcулар Сcиенcес 2024, 25(5), Сcопус CитеСcоре-9, Пҳармаcеутиcал Чемистрй Жоурнал, 2022, 56(8), Сcопус CитеСcоре-1,4 ва Чемистрй оф Натурал Cомпоундс, 2024, 60(2), Сcопус CитеСcоре-1,3). Натижада лаппоканитин гидробромид алкалоиди ва глицирризин кислотанинг моноаммоний тузи билан олинган комплексининг фармакологик хусусиятлари ҳақида мавжуд маълумотларни сезиларли даражада кенгайтириш имконини берган.