Хошимов Нозимжон Нумонжоновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Экспериментал Алсгеймер касаллигида каламуш бош мия синаптосомалари калсий транспортига баъзи полифенолларнинг таъсири», 03.00.08 – Одам ва ҳайвонлар физиологияси, (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.1.DSc/B220.
Илмий маслаҳатчи: Насиров Қобил Эркинович, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Миллий университети ҳузуридаги Биофизика ва биокимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети Биофизика ва биокимё институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.03/30.12.2019.В.01.13. рақамли илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Кучкарова Любов Салижановна, биология фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Искандар Фатхуллаевич, биология фанлари доктори; Гафуров Махмуджон Бакиевич, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Алсгеймер касаллиги моделлаштирилган каламушларнинг бош миясидаги синаптик ўтказувчанликнинг ҳужайра ички Cа2+- динамикасининг ўзгаришига асосланиб, нерв ҳужайраларининг ион–транспорт тизимлари ва қўзғалиш/ тормозланиш рецепторлари комплексларининг функсияларидаги ўзгаришларга полифенол бирикмалар таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ПC-6, ПC-7, ПC-8 ва эуфорбин полифеноллари калсий транспорти тизимлари ва НМДА рецепторлари фаоллигини сезиларли даражада модуляциялаши орқали нейромедиаторларнинг экзоцитозини ўзгартириши аниқланган;
ПC-6 ва эуфорбин НМДА рецептори фаоллигини ва ҳужайра функсиясини ўзгартириб, глутамат агонисти сифатида таъсир қилиши аниқланган;
ПC-7 НМДАнинг Мг²+ -сезувчи жойларига таъсир кўрсатиши, ПC-8 эса глицинни боғланувчи жойини модуляция қилиши туфайли, калсийнинг ҳаддан ташқари юкланиши ва эксайтотокцикликни олдини олиш орқали нейропротексияга ёрдам бериши аниқланган;
Эуфорбин ва ПC-6 ГАМК-А рецепторларини ижобий модуляция қилиши  ва Л-типли калсий каналларини (айниқса нифедипин/циннаризин билан) ингибирлаши, Cа²+ оқимини ва глутамат чиқарилишини камайтириши кўрсатилган.
Эуфорбин ва ПC-6 леветирацетамнинг пресинаптик калсий оқимини ва глутамат чиқарилишини ингибирлашини кучайтираши ва НЕ - норадреналин, ДА – дофамин, 5-ҲТ - серотонин сигнализациясига таъсир қилувчи α- ва β-адренергик рецепторларни модуляция қилиши кўрсатилган.
Алсгеймер касаллиги моделларида ПC-6, ПC-7, ПC-8 ва эуфорбин НМДА десенсибилизациясини модуляция қилишини, ЛТCC ни ингибирлаши, ГАМКергик ва СВ2А фаоллигини ошириши, НCХ ва адренергик сигнализацияни бошгқариши орқали калсий мувозанатини тиклаши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
ПC-6, ПC-7, ПC-8 ва Эуфорбин полифенолларининг назоратда ва Алсгеймер касаллиги моделида каламуш бош мия синаптосомаларида Cа2+-транспортига таъсирини аниқлаш ва коррексиялаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Эуфорбин ва ПC-6 полифенолининг Алсгеймер касаллиги моделида НМДА-рецепторининг Л–глутамат кислота таъсирига рақобатлашиш асосида таъсир кўрсатишидан олинган натижалар, Хитой фанлар академиясининг Шинжон физика ва кимё техника институтининг қурғоқчил ҳудудлардаги ўсимлик ресурслари ва кимёси лабораториясининг ГҲЗҲКҲ12-2023-07-сонли лойиҳасида полифенолларнинг фармакологик хусусиятларини аниқлашда фойдаланилган (Хинжианг Течниcал Институте оф Пҳйсиcс анд Чемистрй CАС, институтининг 2023 йил 10 августдаги № 830011 - сон маълумотномаси). Натижада биологик фаол бирикмаларнинг нерв ҳужайраси ионотроп нерв рецепторлари орқали Cа2+-транспортига таъсир механизмларини аниқлашда фойдаланиш имконини берган;
назоратда ва Алсгеймер касаллиги шароитида ПC-8 полифеноли НМДА-рецепторининг глицин таъсирига рақобатлашиш асосида, ПC-7 полифеноли эса НМДА-рецепторининг Мг2+ таъсирига таъсир этиб, НМДА-рецептори орқали бўладиган калсий динамикасининг ўзгаришини тартибга солиши тўғрисида олинган натижалардан Хитой фанлар академиясининг Шинжон физика ва кимё техника институтининг қурғоқчил ҳудудлардаги ўсимлик ресурслари ва кимёси лабораториясининг ГҲЗҲКҲ12-2023-07-сонли лойиҳасида полифенолларнинг фармакологик хусусиятларини аниқлашда фойдаланилган. (Хинжианг Течниcал Институте оф Пҳйсиcс анд Чемистрй CАС, институтининг 2023 йил 10 августдаги № 830011 - сон маълумотномаси). Натижада биологик фаол бирикмалар таъсирида синаптосома мембранаси Cа2+–транспорти блокланиши ва поссинаптик мембранадаги НМДА–рецептори орқали ҳужайра ички Cа2+ консентрациясининг камайиши асосида нейропротектор хоссаларини тавсифлаш имконини берган;
полисахарид ва полифенолларнинг антикоагулянт, тромбоцит ва нерв ҳужайралари калсий транспортини ҳамда гемостаз тизими омилларини ингибирловчи хоссаларидан импакт-факторга эга хорижий илмий журналларда бошқа биологик фаол бирикмаларнинг таъсир механизмларини аниқлашда фойдаланилган (Интернатионал Жоурнал оф Ақуатиc Ресеарч анд Энвиронментал Студиес 2025, В. 85, Сcопус CитеСcоре 0.5; Трендс ин Сcиенcес 2025, В. 22, Сcопус CитеСcоре 1.8; Ресеарч Жоурнал оф Пҳармаcй анд Течнологй. 2023, В.16 (12), Сcопус CитеСcоре 1.5; Бразилиан Жоурнал оф Биологй, В. 85, Сcопус CитеСcоре 3.2). Илмий натижаларнинг қўлланилиши полисахаридлар ва биологик фаол бирикмаларнинг ҳужайраларга таъсир қилишида калсий ион транспорт тизимлари иштирокини тавсифлаш имконини берган;
нерв ва тромбоцит ҳужайралари мембранасидаги калсий транспорти жараёнларини молекуляр механизмларини биологик фаол моддалар ёрдамида бошқарувчанлигини аниқлаш орқали Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигидан фойдали моделга патент олинган (№ ФАП 01809. 2022 й.). Натижада антикоагулянт таъсирга эга бўлган родентицид препарат ишлаб чиқариш имконини берган.
ПC-6, ПC-7, ПC-8 ва Эуфорбин полифеноларининг каламуш қон плазмасига ингибирловчи таъсири бўйича олинган натижалардан № МУК -2021-38 рақамли «Румех Л. ўсимликларини тизимли фитокимёвий тадқиқотлар асосида бактерия ва ўсмаларга қарши активлигини ўрганиш» лойиҳасида ПC-6, ПC-7, ПC-8 ва Эуфорбин полифеноларининг антикоагулянт хоссаларидан Эмодин фенол бирикмасининг тромбоцит ҳужайраларига антикоагулянт таъсир механизмини тавсифлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси фанлар академиясининг 2024 йил 17 июлдаги №4/1255-1623-сонли маълумотномаси) Натижада, Эмодин фенол бирикмасининг тромбоцит ҳужайраларига протектор таъсир механизмини аниқлаш ва Эмодин фенол бирикмасининг гемостаз тизимидаги ХИИ, ХИ плазма омиллари ва тромбоцитларни блокловчи таъсир механизмини тавсифлаш имконини берган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish