Ахмедов Журабой Рахмонбердиевичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ахборотлаштирилган таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантиришнинг методик таъминотини такомиллаштириш (Технологик жараёнлар ва ишлаб чиқаришни автоматлаштириш ва бошқариш таълим йўналиши мисолида)”, 13.00.02 –Таълим ва тарбия назарияси ва методикаси (техника фанлари) ихтисослиги бўйича, (педагогика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.2.DSc/Ped1146
Илмий маслаҳатчи: Туракулов Олим Холбўтаевич, педагогика фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жиззах политехника институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК номи: Самарқанд давлат архитектура-қурилиш университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи PhD.26/27.02.2020.Т.109.01.
Расмий оппонентлар: Исмаилова Зухра Карабаевна - педагогика фанлари доктори, профессор.
Асқаралиев Одилбек Улуғбек ўғли – техника фанлари доктори (DSc), доцент
Ҳимматалиев Дўстназар Омонович - педагогика фанлари доктори (DSc), профессор
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат техника университети.
Диссертация йўналиши назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ахборотлаштирилган таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантиришнинг методик таъминотини такомиллаштириш ва унинг самарадорлигини амалий жиҳатдан асослаш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
техника олий таълим муассасалари талабалари учун ахборот-таълим муҳитини шакллантириш асосида бўлажак муҳандисларнинг касбий компетенсияларини ривожлантириш жараёни хорижий тажрибалар билан компаратив таҳлил (cомпаративе аналйсис) асосида ўрганилиб, глобал таълим интеграцияси шароитида энгинееринг эдуcатион методологиясини трансформациялашга хизмат қиладиган инновацион дидактик ечимлар тизимли равишда такомиллаштирилган;
бўлажак муҳандисларнинг касбий фаолиятида ахборот-таълим муҳитидан самарали фойдаланишга тайёрлик даражасига таъсир этувчи детерминант омиллар ва босқичлар ўрганилиши асосида, кост инжиниринг, бенчмаркинг, реверсив инжиниринг каби фаолият соҳаларида чуқур илмий изланишлар олиб борилиш, касбий ривожлантиришнинг мотивацион, когнитив, рефлексив ва фаолиятли компонентларини қамраб олувчи замонавий таркибий компонентлар ишлаб чиқилди;
ахборот таълим муҳитида бўлажак муҳандисларнинг касбий ривожланишига тааллуқли дидактик шарт-шароитларни (дидаcтиc cондитионс) аниқлаш ва муаммоли вазиятларда мустақил қарор қабул қилишни рағбатлантирувчи педагогик стратегиялар асосида, уларнинг шакллари, ёндашувлари, тамойиллари ва таркибий компонентларини ўзида жамлаган касбий компетенсияларни ривожлантиришга хизмат қилувчи мантиқий-функсионал модел Э-леарнинг информатион сйстем (ттат.уз) виртуал таълим платформасидан фойдаланиб ишлаб чиқилган;
ахборот-таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни замонавий касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида интерактив “Expert assessment” (Эксперт баҳолаш) методи, “Goal tree” (Мақсадлар дарахти) методи, “Reverse Engineering” (тескари муҳандислик) ва “Scenario-Based Coding” (Ценарий асосида кодлаш) методи каби таълим методлари ҳамда масофавий ва рақамли ўқитиш технологияларини интеграциялаш орқали таълим самарадорлигини оширишга қаратилган илғор педагогик технологиялар тизими асосида ўқув жараёнини ташкил этиш методикаси ва дидактик таъминоти илмий жиҳатдан такомиллаштирилган;
техника олий таълим муассасалари талабаларида модерн теачинг тоолс (замонавий ўқитиш воситалари) фойдаланиш асосида тегишли мезон ва кўрсаткичлар ишлаб чиқилди ҳамда тажриба-синов жараёнларида олинган маълумотларга математик-статистик ишлов бериш орқали касбий фаолиятига тайёрлик даражаларини ривожланганлигини баҳолашнинг репродуктив, вариатив ва креатив мезонлари ҳамда паст, ўрта, юқори даражалари аниқлашга қаратилган дидактик ресурслар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Техника олий таълим муассасаларида ахборотлаштирилган таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантиришнинг методик таъминотини такомиллаштириш бўйича тадқиқот натижалари асосида:
техника олий таълим муассасалари талабаларида ахборот таълим муҳитини шакллантириш асосида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантиришнинг ўзига хос жиҳатларини аниқлаш ва уларни хорижий тажрибалар билан қиёсий таҳлил қилиш жараёнида, глобал таълим интеграцияси шароитида муҳандислик таълимининг методик таъминотини трансформациялашга хизмат қиладиган инновацион дидактик ечимлар тизимли асосда такомиллаштирилганлиги ҳамда диагностика, мақсадни белгилаш, компетенсияларни шакллантириш, АТМ билан интеграция ва касбий ривожланиш босқичларни касбий фаолиятни ташкил этиш технологияси орқали, таълимнинг “Касбий ривожланиш” ва “Муҳандислик” тамойиллари асосида такомиллаштиришга доир таклиф ва тавсиялар техника олий таълим тизимида илмий-тадқиқотчилик фаолиятни ташкил этиш жараёнига татбиқ этилган (Низомий номидаги Ўзбекистон Миллий педагогика университетининг 2025-йил 3-сентябрдаги 22-01 – 580/22-сон маълумотномаси). Натижада, ахборотлаштирилган таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантиришнинг методик таъминотини самарадорлигини оширишга хизмат қилган;
бўлажак муҳандисларни касбий фаолиятида ахборот таълим муҳитидан фойдаланишга тайёрлилигига таъсир этувчи омиллар ва босқичлар ўрганилиши асосида, кост инжиниринг, бенчмаркинг, реверсив инжиниринг каби фаолият соҳаларида чуқур илмий изланишлар олиб борилиш, касбий ривожлантиришнинг мотивацион, когнитив, рефлексив ва фаолиятли компонентларини қамраб олувчи замонавий таркибий компонентларини такомиллаштиришга доир амалий таклиф ва тавсиялардан 60711400 - Технологик жараёнлар ва шилаб чиқаришни автоматлаштириш ва бошқариш (тармоқлар бўйича) таълим йўналиши учун “Дастурлаш асослари” (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим фан ва инновациялар вазирлигининг 2024-йил 29-майдаги 194-сонли буйруғига асосан тасдиқланган 194-515- рақамли нашр рухсатномаси) номли ўқув қўлланма яратилган. Мазкур ўқув қўлланма ахборотлаштирилган таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантиришга доир таклифлари 60711400 - Технологик жараёнлар ва шилаб чиқаришни автоматлаштириш ва бошқариш (тармоқлар бўйича) таълим йўналишининг малака талаби мазмунига сингдирилган;
ахборот таълим муҳитида бўлажак муҳандисларнинг касбий ривожлантиришига тааллуқли дидактик шарт-шароитларни белгилаш ҳамда муаммоли вазиятларда мустақил қарор қабул қилишни рағбатлантирувчи педагогик стратегиялар асосида, шакллари, ёндашувлари, тамойиллари ва таркибий компонентларини ўзида қамраб олган касбий қобилиятларни ривожлантиришга хизмат қилувчи мантиқий-функсионал модел мазмунан модернизациялашга доир амалий таклиф ва тавсиялардан “Тизимли таҳлил” номли дарслик (Олий таълим фан ва инновациялар вазирлигининг 2023 йил 17-июлдаги “314”-сонли буйруғи асосида, № 314-246 рақамли нашр рухсатномаси) яратилган. Мазкур дарслик боълажак муҳандисларнинг ахборот таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни касбий ривожлантириш тизимининг ўзига хос хусусиятлари такомиллаштириш ва талабаларни касбий фаолиятига тайёрлаш модели модернизация қилиш имконияти яратилган;
замонавий интерактив методлардан фойдаланган ҳолда ахборот таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни замонавий касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнида интерактив “Эксперт баҳолаш” методи, “Мақсадлар дарахти методи, Reverse Engineering (тескари муҳандислик) ва Сcенарио-Басед Cодинг методи каби таълим методлари асосида касбий фаолиятига тайёрлаш механизимини такомиллаштиришга доир амалий таклиф ва тавсиялардан Ўзбекистон Республикаси Олий талим, фан ва инновациялар вазирлиги томонидан тасдиқланган давлат гранти асосида бажарилиши мўлжалланган “Вермикулит асосида иссиқликка чидамли ва оловга бардош қурилиш плиталарини ишлаб чиқариш технологиясини яратиш” номли (Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги Инновацион ривожланиш агентлиги ва Жиззах политехника институти билан 2024 йилнинг май ойидаги “Илмий-тадқиқот ишларига давлат буюртмаси асосида Илмий лойиҳани бажариш тўғрисида” тузилган ИЛ-8223092060-сон шартнома асосида) инновацион лойиҳасини бажариш давомида фойдаланилган (Жиззах политехника институтининг 2025-йил 1-июлдаги 256-АФ-сон буйруғи). Натижада ахборот таълим муҳитида бўлажак муҳандисларни замонавий касбий фаолиятга тайёрлаш жараёнини такомиллаштиришга қаратилган технологик жараёнларни ўқитишнинг дидактик таъминоти такомиллшатирилган;
техника олий таълим муассасалари талабаларида модерн теачинг тоолс (замонавий ўқитиш воситалари) фойдаланиш асосида тегишли мезон ва кўрсаткичлар ишлаб чиқилди ҳамда тажриба-синов жараёнларида олинган маълумотларга математик-статистик ишлов бериш орқали касбий фаолиятига тайёрлик даражаларини ривожланганлигини баҳолашнинг репродуктив, вариатив ва креатив мезонлари ҳамда паст, ўрта, юқори даражалари аниқлашга қаратилган дидактик ресурслар ишлаб чиқилганлигига доир амалий таклиф ва тавсиялардан ттат.уз виртуал таълим платформасини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси адлия вазирлиги томонидан 2025 йил 07-майда берилган № ДГУ 50463 рақамли гувоҳнома). Натижада, ахборот таълим муҳитида бўлажак муҳандисларнинг касбий ривожлантиришига доир илмий-методик ахборот технологик масалаларни ҳисобловчи амалий дастурлар ва креатив фикрлашга оид топшириқлар оммалаштиришга эришилган.