Ражабов Фархат Фармановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ер ости суви мониторинги интеллектуал ҳисоблаш тизимининг аппарат ва дастурий таъминоти”, 05.01.04 – “Ҳисоблаш машиналари, мажмуалари ва компьютер тармоқларининг математик ва дастурий таъминоти” (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.DSc/Т871.
Илмий маслаҳатчи: Джуманов Жамолжон Худойқулович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети.
Илмий Кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, Илмий Кенгаш рақами: Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.13/30.12.2019.Т.07.01
Расмий оппонентлар: Марат Алимович Рахматуллаев, техника фанлари доктори, профессор; Куанишбай Кенесбаевич Сеитназаров, техника фанлари доктори (DSc), профессор; Фурқат Ахтамович Гаппаров, техника фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инновацион ҳисоблаш мажмуалари ва компьютер тармоқлари асосида ер ости сувларини интеллектуал мониторинг тизимини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ер ости мониторинг қудуқларида сув сатҳини аниқлашнинг ултратовуш ва радио тўлқинлар мослашуви асосида сув сатҳини юқори аниқликда ўлчайдиган янги математик модели ва ҳисоблаш алгоритми яратилган;
гидрогеологик мониторинг тармоғи кузатув қудуқлари муҳитида ер ости суви таркиби ва сифат ўзгаришини тўлқинлар спектрал импеданскопияси асосида аниқлаш усули яратилган;
ултратовуш сигналининг ҳароратга боғлиқ динамик тезлик коррексияси ва белгиланган калибровка каналида сигнал тезлигини реал вақт режимида ўлчашга асосланган сув сатҳини аниқлаш усули ишлаб чиқилган ва патентланган (IAP 7853);
импеданс спектларига ер ости сувнинг ҳарорати, pH, босими ва лойқалиги таъсири ҳисобига сув сифати маълумотларни аниқлаш имконини берадиган модел ва амалга ошириш алгоритми ишлаб чиқилган;
қуёш панели энергия таъминотига эга мониторинг қудуқлар маълумотлари таҳлилида гибрид нейрон тармоғи усулига асосланган интеллектуал алгоритм ва ахборот тизимининг функционал инфратузилмаси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Диссертация тадқиқотлари доирасида ер ости суви мониторинги интеллектуал ҳисоблаш тизимининг аппарат ва дастурий таъминотидан фойдаланилган ҳолда:
ултратовуш ва радио тўлқинлари инплементацияси натижасида қудуқларлардаги сув сатҳини ултратовуш ёрдамида тўғридан-тўғри ўлчаш асосида аниқлиги ва диапазонини оширишнинг реаливистик янги усули ҳамда сигнални тўгридан-тўгри қабул қилиш ва акс садо сигналларнинг таъсирини бартараф этиш натижасида масофани ўлчаш узоқлигини ва барқарорлигини таъминлаш алгоритми Ўзбекистон Республикаси Тоғ кон саноати ва геология вазирлигининг «Ўзбекгидрогеология» Давлат муассасасининг «Давлат геологик мониторинг хизмати» марказида гидрогеологик станциялар кузатув қудуқларида ер ости суви автоматлашган мониторинг тизимига жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги 2025 йил 5 майдаги 08-876-сон маълумотномаси). Натижада ер ости гидросфераси мониторингида холислик ва аниқликни, сув таъминотини ўрганишда 6-8% вақт ва меҳнат самарадорлигини оширган;
қудуқ муҳитида ултратовуш тарқалиш тезлигини аниқ билиш ҳисобига сув сатҳини ўлчаш схемаси, энергия таъминоти сифатида қуёш панелидан захира қуват олиш, қурилма модуллари фаолиятини назорат қилиш ва маълумотларни масофавий серверга узатадиган ҳамда хотирага сақлаш асосий бошқарув модули «Robotic lab future» компанияси ва Қашқадарё вилояти Аму-Қашқадарё ирригация тизими ҳудудий бошқармаси ҳузуридаги насос станциялари ва энергетика бўлими фаолиятига жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Тоғ-кон саноати ва геология вазирлиги 2025 йил 5 майдаги 08-876-сон маълумотномаси). Натижада ер ости суви кузатув мониторинги юритиш жараёнларини мукаммаллаштиришда тезкорлик, аниқлик ва унимдорликини оширган;
қудуқ суви сатҳида сузувчи радио ва ултратовуш тўлқинларни қабул қиладиган, қудуқ оғзидан тарқалиш тўлқинлар вақтини ўлчаш ҳисобига сувнинг мултимодал парамтрлари, эмпеданс спетроскопиясини ўлчаш модули, ер ости гидросфераси мониторини ахборот тизимининг маълумотлар, билимлар базаси инфратузилмаси, ултратовуш ва радиосигналлар маълумотларини гибрид нейрон тармоқи орқали таснифлаш алгоритми И-АТ-2021-493 «Ер ости сувларининг сатҳи, ҳарорати ва электр ўтказувчанлигини масофадан аниқловчи инновацион ускуна яратиш» мавзусидаги илмий лойиҳасида жорий қилинган. (Ўзбекистон Республикаси Адлия Вазирлигининг 2024 йил 25 октябридаги № IAP7853 Ихтиро патенти). Натижада ер гидросфераси мониторинги юритилишида ўзгарган гидрогеологик ва сув танқислиги шароитида маълумотларни интеллектуал таҳлил қилиш масалаларини ечиш имконини берган.