Алиева Муштари Зайлобидин қизи
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даражалар бериладиган фан тармоғи): “Айрим 3д-металларни 2-амино-1,3,4-тиадиазол ва дикарбон кислоталар билан аралаш лигандли комплекс бирикмаларининг  синтези, тузилиши ва хоссалари”, 02.00.01 - Ноорганик кимё (кимё фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.4.PhD/К860.
Илмий раҳбар: Нуралиева Гўзал  Абдуҳамидовна, кимё фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, DSc.03/30.12.2019.К.01.03.
Расмий оппонентлар: Кадирова Зуҳра Чингизовна, кимё фанлари доктори, профессор; Ибрагимова Мавлуда Рўзиметовна, PhD, доцент. 
Етакчи ташкилот:  Тошкент фармацевтика институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: 2-амино-1,3,4-тиадиазол ва дикарбон кислоталар асосидаги Cо(ИИ), Ни(ИИ), Cу(ИИ), Зн(ИИ) ва Мн(ИИ) тузлари билан аралаш лигандли комплекс бирикмаларнинг синтези, таркиби, тузилиши ва хоссаларини тадқиқ қилишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Cо(ИИ), Ни(ИИ), Cу(ИИ), Зн(ИИ) ва Мн(ИИ) тузларини 2-амино-1,3,4-тиадиазол ҳамда малон, қаҳрабо, глутар ва адипин кислоталар билан аралаш лигандли 20 та комплекс бирикмалар ва 2 та комплекс туз синтез қилинди;
замонавий квант-кимёвий ҳисоблашлар асосида аралаш лигандли комплекс бирикмаларнинг электрон тузилиши, энергетик ва геометрик параметрлари, богʻланиш бурчаги, богʻ узунлиги, атомларнинг заряд тақсимоти ва ҲОМО ва ЛУМО энергия қийматлари аниқланди;
Cо(ИИ), Ни(ИИ), Cу(ИИ), Зн(ИИ), Мн(ИИ) 2-амино-1,3,4-тиадиазол ва малон, қаҳрабо, глутар, адипин кислоталар билан координацияланишуви металл табиатига боғлиқ бўлиб, нейтрал ва полимер тузилишли комплекс бирикмалар ҳосил қилиши аниқланди;
Cу(ИИ) ва Зн(ИИ) 2-амино-1,3,4-тиадиазол ва дикарбон кислоталар билан аралаш лигандли комплекс бирикмаларида қаҳрабо кислота кўприксимон монодентат ҳолда координасион бирикмлар ҳосил қилганлиги аниқланди;
илк бор рентген тузилиш таҳлил усули асосида [Мн(Мал)Cл2(Ҳ2О)2](Л)2 октаедр, [Зн2(Л)2(Суc)2]н квадрат пирамида, [C2Ҳ3Н3С·C6Ҳ10О4] ва [C2Ҳ4Н3С]НО3 бирикмаларнинг тузилишли аниқланди;
[Зн2(Л)2(Суc)2]н, [Cо(Л)2(Суc)2(Ҳ2О)2], [Cу2(Л)2(Суc)2]н комплекс бирикмалар "Ветеринария дори воситалари, озуқавий қўшимчалар ва муомаласи назорати бўйича давлат илмий маркази" қошидаги лабораторияда заҳарлилик даражаси ўрганилди ва “кам заҳарли” кимёвий бирикмалар тойифасига кириши аниқланди;
комплекс бирикмалар “ин силиcо” ёндашуви ёрдамида патоген бактериялар рибонуклеазасига тегишли 1БНИ оқсилига боғланиш энергияси ўрганилди, оқсил билан ҳосил қилган боғланиш энергияси қиймати ортиб бориши қатори келтирилди: [Зн2(Л)2(Адп)(Ҳ2О)2]н <[Зн(Л)2(Мал)] < [Зн2(Л)2(Глу)(Ҳ2О)2]н < [Зн2(Л)2(Суc)]н.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 2-амино-1,3,4-тиадиазол ва дикарбон кислоталарни 3д-металлар билан янги биологик фаол комплекс бирикмаларининг синтези ва физик-кимёвий ҳамда биологик хоссаларини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
 [Зн2(Л)2(Суc)2]н таркибли комплекснинг рентген тузилиш таҳлил натижалари Кембридж кристаллографик маълумотлар базасига киритилган (Тҳе Cамбридге Струcтурал Дата басе, ҳттпс://дои.орг/10.1016/ж.молструc.2025.142274, CCДC 2341548). Натижада бу синтез қилинган бирикмаларга ўхшаш янги кимёвий бирикмаларни синтез қилиш ва тузилишини тавсифлаш имконини берган;
ГМ-7 биопрепарат Андижон вилояти Булоқбоши тумани фермер хўжалигида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалик вазирлигининг 2024 йил 23-июндаги 05/06-02-495-сон маълумотномаси). Натижада, ГМ-7 препаратидан фойдаланилганда помидор барглар сонининг 6-7 тагача кўпайганлиги, барглар сатҳи кенгайганлиги ҳамда назоратга нисбатан 7-8 кун олдин гуллаганлиги, помидор ўсимлигида кузатиладиган фитопатоген касалликлар 70% гача камайган, ҳосилдорлик эса гектарига 15-17% фоизга ошган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish