Tursunov Shavkatjon Shokirjon o‘g‘li
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy darajalar beriladigan fan tarmog‘i): “Ayrim dikarbon kislotalarning vinil efirlari sintezi va texnologiyasi”, 02.00.14 - Organik moddalar va ular asosidagi materiallar texnologiyasi (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.2.PhD/K985.
Ilmiy maslahatchilar: Parmanov Askar Basimovich, kimyo fanlari doktori. 
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti huzuridagi DSc03/30.12.2019.K.01.03 raqamli Ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: Ikramov Abduvahob, texnika fanlari doktori, professor; Abdurazoqov Asqar Sheralievich, kimyo fanlari doktori, katta ilmiy xodim. 
Yetakchi tashkilot: O‘zFA Umumiy va noorganik kimyo instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi: adipin, glutar, qaxrabo, tereftal, izoftal va o-ftal kislotalarining divinil efirlarini sintez qilish jarayonlarini amalga oshirish va olish texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor vinilatsetatdan vinilalmashinish reaksiyasi orqali ayrim alifatik va aromatik dikarbon kislota divinil efirlari rux triftorometansulfonat (Zn(OTf)2), mis triftorometansulfonat (Cu(OTf)2), kaliy uchlamchi butilat (KOtrBu) sistemalar ishtirokida amalga oshirilgan va -30 ℃ harorat, TGF eritmasida, 2 soat davomida, 1:2,4 mol nisbatda, reagent Zn(OTf)2 ishtirokida divinil efirlar 65-82% unum bilan sintez qilingan;
dikarbon kislotalarni gomogen-katalitik sharoitda atsetilen bilan vinillash reaksiyasi Zn(Ch3COO)2 va ZnCl2, AlCl3 katalitik sistemalar ishtirokida amalga oshirilgan. Jarayonda Zn(Ch3COO)2+AlCl3 katalitik sistema ishtirokida 120 ℃ da, DMSO eritmasida, 4 soat davomida divinil efirlar unumi yuqori bo‘lishi aniqlangan;
ilk bor ayrim dikarbon kislotalarning atsetilen bilan vinillash reaksiyasi geterogen-katalitik sharoitda Zn/SiOC nanotuzilishli katalitik sistema ishtirokida amalga oshirilgan va mos divinil efirlar 150 °C haroratda, 12 soat davomida Zn/SiOC katalitik sistema ishtirokida 80–91% unumlar bilan sintez qilingan;
ayrim divinil efirlarini bromlash reaksiyasi asosida tetra-bromli birikmalar sintez qilingan va g‘o‘za o‘simligida defoliantlik xossalari amaliyotga joriy qilingan;
alifatik va aromatik dikarbon kislotalarni vinilatsetat va atsetilendan divinil efirlar sintezi jarayonining kvant-kimyoviy hisoblashlari amalga oshirilgan va olish texnologiyasi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Aromatik karbon kislotalarining vinil efirlari sintezi, xossalari va ishlab-chiqish texnologiyasini tadqiq qilish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
aromatik karbon kislotalarning vinil efirlarini ishlab chiqarish usuliga O‘zbekiston Respublikasining intellektual mulk agentligidan foydali model uchun patent olingan (O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, Rasmiy axborotnoma. Foydali model patenti, FAP 268, № 4(289), 11.04.2025). Natijada dikarbon kislotalarning divinil efirlarini nanotuzilishli Zn/SiOC, ZnO/SiOC, Ni/SiOC katalizatorlari ishtirokida atsetilen bilan vinillash reaksiyasi yordamida sintez qilish usuli yaratilgan;
Belarus Davlat Informatika va radioelektronika universitetida BRFFI T23UZB-111 № 20240142 raqami ostida olib borilayotgan “Sintez, struktura i elektronnie svoystva nanorazmernix katalizatorov i ix nositeley dlya polucheniya vinilovix soedineniy” nomli loyihasini bajarish jarayonida amaliyotga joriy qilindi. (Belarus Davlat Informatika va radioelektronika universiteti 10.06.25 dagi 0819-sonli ma’lumotnomasi). Natijada dikarbon kislotalarning divinil efirlarini sintez qilish imkonini bergan;
sintez qilingan bis(1,2-dibrometil) orto ftalat, bis(1,2-dibrometil) izoftalat va bis(1,2-dibrometil) tereftalatlar “Elektrokimyozavod” AJ da g‘o‘za o‘simligiga defoliant sifatida amaliyotga joriy qilingan (“Elektrokimyozavod” AJning 2025 yil 14 iyundagi 06/19 son ma’lumotnomasi). Natijada xorijdan import qilinadigan “Avguron-Ekstra” defoliantini mahalliylashtirish imkonini bergan.