Қодирова Мукаддас Тоғаевнанинг филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек ва инглиз тиллари бизнес дискурсининг комплекс таҳлили ва тизимлилик хусусиятлари” 10.00.06 – Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик ихтисослиги бўйича.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.DSc/Fil 713.
Илмий маслаҳатчи: Бакиров Поян Уралович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Термиз давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.05.02 рақамли Илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: филология фанлари доктори, профессор Ғаниева Дилдора Азизовна, филология фанлари доктори, профессор Рауапова Лайло Раҳимовна, филология фанлари доктори, профессор Хошимов Ғанижон Мирзааҳмедович.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат чет тиллари институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек ва инглиз тилларидаги бизнес дискурснинг коммуникатив-функционал, синергетик, прагматик ва маданий хусусиятларини юзага чиқарувчи лингвистик омилларни комплекс таҳлил қилиш, шунингдек, дерегламентация (меъёрий чекловни юмшатиш) жараёнини ҳамда хушмуомалалик стратегияларининг ўхшаш ва фарқли жиҳатларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
бизнес тилшунослиги дискурснинг лисоний-ижтимоий, коммуникатив-прагматик, лингвомаданий, когнитив ҳамда синергетик жиҳатларини уйғун идрок этиш орқали шаклланиши, ўзбек ва инглиз тилларидаги бизнес дискурси тил бирликларининг шаклий ва вазифавий динамикасини ифодаловчи лисоний категорияларни назарий асослаш негизида далилланган;
бизнес дискурсни тизимли англашнинг парадигматик тамойиллари лингвосинергетик модел доирасида ёритилиб, ўзбек ва инглиз тилларида учрайдиган дискурсив босқичлар – бифуркация (бир нуқтадан турли йўналишларга ажралиш), ўз-ўзини ташкил этиш, коммуникатив уйғунлик ҳамда стилистик мослашув кўрсаткичлари лингвистик чоғиштирма мезонлар бўйича аниқланган;
ўзбек ва инглиз бизнес дискурсида нутқий меъёрлардан оғишни ифодаловчи субстандарт лексика, метафора, ирония ва гиперболаларнинг синергетик ҳамда дерегламентацион (меъёрий чекловни юмшатувчи) функциялари очиб берилиб, жараён лингвосинергетик ёндашувда тил тизимининг ўз-ўзидан ташкил топиши, ижтимоий муҳит билан ўзаро алоқадорлик, мувозанатсизлик, беқарорлик, динамика, шунингдек хаос, бифуркация, флуктуация, ночизиқли ривожланиш ва тизимларнинг бирга кечувчи эволюцияси мезонлари асосланди ва чоғиштирилаётган тиллар бизнес матнларида семантик флуктуация ва стилистик беқарорликлар орқали маданий тафовутлар далилланган;
бизнес дискурсда қўлланилувчи стилистик ва экспрессив воситалар таъсирида вужудга келадиган мулоқот жараёнлари маданий кўрсаткичлар, нутқий этикет, интертекстуаллик (матнлараро муносабатлар) ва ижтимоий стереотиплар билан ўзаро боғлиқликда таҳлил қилинган, шунга кўра, инглиз тилида экспрессивлик ва стилистик эркинлик, ўзбек тилида эса эҳтиёткорлик, хушмуомалалик ҳамда иерархик мувозанатга асосланган стратегиялар шаклланганлиги аниқланган;
ўзбек ва инглиз бизнес дискурсларида хушмуомалаликнинг прагматик моҳияти ҳурмат, илтифот, узр ва самимийлик стратегиялари орқали баҳоланиб, ёзма мулоқотда маданий-этикет бирликлари ҳамда мулоҳазага чорловчи ифодаларнинг қўлланилиши асосида маданий мослашувчанликни шакллантирувчи мулоқотнинг лаёқатлилик (аниқлилик, мантиқлилик, маданийлик, меъёрийлик, интерфаоллик) мезонлари ишлаб чиқилган.
IV.Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ўзбек ва инглиз тиллари бизнес дискурcининг комплекс таҳлил қилиш ва тизимлилик хусусиятларини ўрганиш асосида:
бизнес тилшунослиги дискурснинг лисоний-ижтимоий, коммуникатив-прагматик, лингвомаданий, когнитив ҳамда синергетик жиҳатларини уйғун идрок этиш орқали шаклланиши, ўзбек ва инглиз тилларидаги бизнес дискурси тил бирликларининг шаклий ва вазифавий динамикасини ифодаловчи лисоний категорияларни назарий асослаш негизида далилланганлиги тўғрисидаги хулосаларидан давлат илмий-техника дастури доирасидаги 2017-2020-йилларга мўлжалланган ОТ-F1-030- сон “Ўзбек адабиёти тарихи” кўп жилдлик монографияни (7 жилд) чоп этиш лойиҳасида фойдаланилган. (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2025-йил, 24-январдаги 04/1-287-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳанинг ўзбек тилидаги қисми бизнес дискурс тил бирликларининг структура ва функционал динамикаси, лингвомаданий чегаралари ва тилшуносликдаги эпистемологик мақоми ҳақидаги янги маълумотлар билан бойитилган;
бизнес дискурсни тизимли англашнинг парадигматик тамойиллари лингвосинергетик модель доирасида ёритилиб, ўзбек ва инглиз тилларида учрайдиган дискурсив босқичлар – бифуркация (бир нуқтадан турли йўналишларга ажралиш), ўз-ўзини ташкил этиш, коммуникатив уйғунлик ҳамда стилистик мослашув кўрсаткичлари лингвистик чоғиштирма мезонлари билан боғлиқ илмий хулосаларидан 2022 – 2024-йилларда бажарилган IL-402104209- сон “Ахборот-қидирув тизимлари (Google, Yandex, Google translate) учун автоматик ишлов бериш воситаси – ўзбек тилининг морфолексикони ва морфологик анализатори дастурий встасини яратиш” мавзусидаги инновацион лойиҳада фойдаланилган. (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2025-йил, 25-январдаги 01-292- сон маълумотномаси). Натижада дастурий восита ўзбек ва инглиз тилларидаги бизнес дискурсининг лингвосинергетик модели асосидаги стилистик маълумотлар билан бойитилган;
ўзбек ва инглиз бизнес дискурсида нутқий меъёрлардан оғишни ифодаловчи субстандарт лексика, метафора, ирония ва гиперболаларнинг синергетик ҳамда дерегламентацион (меъёрий чекловни юмшатувчи) функциялари очиб берилиб, жараён лингвосинергетик ёндашувда тил тизимининг ўз-ўзидан ташкил топиши, ижтимоий муҳит билан ўзаро алоқадорлик, мувозанатсизлик, беқарорлик, динамика, шунингдек хаос, бифуркация, флуктуация, ночизиқли ривожланиш ва тизимларнинг бирга кечувчи эволюцияси мезонлари асосланди ва чоғиштирилаётган тиллар бизнес матнларида семантик флуктуация ва стилистик беқарорликлар орқали маданий тафовутларга доир хулосалардан 2020-2023-йилларга мўлжалланган АМ-F3-201908172 “Ўзбек тилининг таълимий корпусини яратиш мавзуси” номли амалий грант лойиҳасида фойдаланилган. (Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университетининг 2025-йил, 25-январдаги 04/1-286-сон маълумотномаси). Натижада лойиҳа ўзбек ва инглиз тилларидаги бизнес матнларида юзага келадиган семантик флуктуация ва стилистик беқарорликлар орқали амалга оширилган маданий тафовутларнинг чоғиштирма таҳлиллари билан бойитилган;
бизнес дискурсда қўлланилувчи стилистик ва экспрессив воситалар таъсирида вужудга келадиган мулоқот жараёнлари маданий кўрсаткичлар, нутқий этикет, интертексуаллик ва ижтимоий стереотиплар билан ўзаро боғлиқликда таҳлил қилинган, хулосавий тарзда, инглиз тилида экспрессивлик ва стилистик эркинлик, ўзбек тилида эса эҳтиёткорлик, хушмуомалалик ҳамда иерархик мувозанатга асосланган стратегиялари ҳақидаги хулосалардан Ўзбекистон Республикаси савдо-саноат палатаси томонидан ўтказиладиган тадбирлар дастурини линсоний жиҳатдан такомиллаштириш жараёнида фойдаланилган. (Ўзбекистон Республикаси савдо-саноат палатасининг 2025-йил, 24-июлдаги 06-05-33-8151-сон маълумономаси). Наижада Ўзбекистон Республикаси савдо-саноат палатаси томонидан ўтказилган тадбирлар матни маданиятлараро коммуникатив мослик ва услубий аниқлик жиҳатидан яхшиланишига эришилган;
ўзбек ва инглиз бизнес дискурсларида хушмуомалаликнинг прагматик моҳияти ҳурмат, илтифот, узр ва самимийлик стратегиялари орқали баҳоланиб, ёзма мулоқотда маданий-этикет бирликлари ҳамда мулоҳазага чорловчи ифодаларнинг қўлланилиши асосида маданий мослашувчанликни шакллантирувчи мулоқотнинг лаёқатлилик (аниқлик, мантиқийлик, маданийлик, меъёрийлик, интерфаоллик)нинг нутқий мезонлари ҳақидаги илмий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ҳузуридаги туризм қўмитасининг “назарий билим ва амалиётнинг уйғунлигини таъминлаган ҳолда профессор ва ўқитувчиларнинг изланишлари, талабаларнинг туризм соҳасидаги назарий билимларини амалиётда қўллаш имкониятларини кенгайтириш” бўйича топшириқ ижросини таъминлашда, 2020-2021- ўқув йилидан бошлаб “Гид ҳамроҳлиги” янги таълим йўналиши бўйича ҳамда 2021-йил 9-февралдаги “Ўзбекистон Республикасида ички ва зиёрат туризмини янада ривожлантириш чора-тадбирлари тўғрисида”ги PF-6165-сон Фармони ижроси юзасидан 2021-2022-ўқув йилида Термиз давлат университетида ташкил этилган “Зиёрат туризми” магистратура мутахассисликлари бўйича кадрлар тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон республикаси экология, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва иқлим ўзгариши вазирлиги ҳузуридаги туризм қўмитасининг 2025-йил, 7-февралдаги 03-10-17-1181-сон маълумотномаси). Натижада мазкур қўмитанинг топшириқ ижроларини бажаришда илмий-назарий манба сифатида хизмат қилган.