Холмурзаев Жуманазар Эргашевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Жиззах вилояти ички сувларининг ландшафтларга таъсири», 11.00.01 - Табиий география (география фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.3.PhD/Gr266.
Илмий раҳбар: Алимкулов Нусратулла Рахмонкулович, география фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Жиззах давлат педагогика университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2021.Gr.02.07.
Расмий оппонентлар: Ярашев Қувондиқ Сафарович, география фанлари доктори, профессор; Йўлдошев Аброржон Убайдиллаевич, география фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Гулистон давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Жиззах вилояти ички сувларини ландшафтларга таъсирини аниқлаш, баҳолаш ва ландшафтлардаги геоекологик вазиятни оптималлаштириш бўйича илмий-асосланган таклифлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Жиззах вилояти ички сувлари таъсир доирасидаги ландшафтларига глобал иқлим ўзгаришининг асосий индикаторлари ҳисобланган – ҳаво ҳарорати, буғланиш ҳамда атмосфера ёғинларининг ўзгариш тенденсияларини солиштириш орқали ландшафтларнинг ўзгариб бориш динамикаси аниқланган;
Жиззах вилояти суғориладиган ерларининг тупроқ-мелиоратив ҳолати, тупроқ шўрланишининг ландшафтларга таъсири, суғориладиган ерларининг вақт ва масофада ўзгариш динамикаси (вилоят ва туманлар кесимида) баҳоланган;
вилоятда ҳавзавий ёндашув асосида ГАТ ва масофавий зондлаш техникаларидан фойдаланиб суғориладиган агроландшафтлари даврий ўзгаришларининг туркум карталари яратилган;
сув ресурслари тақчиллашиб бораётган бир шароитда вилоят ички сувлари атрофидаги ландшафтлардан оқилона фойдаланиш, муҳофаза қилиш ва оптималлаштириш бўйича илмий-амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Жиззах вилояти ички сувларининг ландшафтларга таъсирини аниқлаш бўйича олинган натижалар асосида:
иқлим ўзгариши шароитида Жиззах вилояти сув ресурсларининг миқдор ва сифат кўрсаткичлари кўп йиллик динамикаси, суғориладиган йерларда тупроқ шўрланишига таъсири ГАТ ва масофадан зондлаш технологияларидан фойдаланиш усуллари Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 19-февралдаги 02/19-747-сонли маълумотномаси). Натижада, ГАТ ва масофадан зондлаш технологияларидан фойдаланиб вилоятнинг агроландшафтларидан оқилона фойдаланиш тадбирларини такомиллаштириш бўйича янги тавсиялар ишлаб чиқиш имконини берган;
масофавий ва бирламчи дала-тадқиқот маълумотларига замонавий ГАТ ва масофадан зондлаш техникаларини интеграциялаш асосида тупроқнинг агрофизик бузилиш жараёнлари хавфи мавжуд бўлган суғориладиган йерларнинг тупроқ шўрланиш ҳолатларини аниқлаш ва Жиззах вилояти суғориладиган йерларининг тупроқ шўрланиши даражаларининг ландшафтларга таъсири, вақт ва масофада ўзгариш динамикаси вилоят ва туманлар кесимида баҳолаш ишлари Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 19-февралдаги 02/19-747-сонли маълумотномаси). Натижада, ГАТ ва масофадан зондлаш технологияларидан фойдаланиб суғориладиган майдонлар ландшафтларининг даврий ўзгаришлари карталари яратиш, вегетация ва новегетация даврларида бир йиллик сувнинг кириб келиши ҳамда табиий ва гидроген ҳавзаларнинг коеффициентларини аниқлаш имконини берган;
Жиззах вилояти ички сувлари таъсир доирасидаги ландшафтларига глобал иқлим ўзгаришининг асосий индикаторлари ҳисобланган – ҳаво ҳарорати, буғланиш ва атмосфера ёғинларининг ўзгариш тенденсияларини солиштириш орқали ландшафтларнинг ўзгариб бориш динамикаси бўйича мониторинги Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 19-февралдаги 02/19-747-сонли маълумотномаси). Натижада, ГАТ ва масофадан зондлаш техникаларига интеграциялаш асосида яратилган агроекологик бузилиш ва шўрланиш жараёнлари динамикасини кузатиш имкониятини берувчи усулларни аниқлаштириш имконини берган;
Жиззах вилоятининг гидрографик шароитидан келиб чиқиб, ҳавзавий ёндашув асосида агроландшафтлар баҳоланган ва унинг 1:1000000 масштабли гидрографик ландшафт-мелиоратив картаси Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигида амалиётга жорий этилган (Ўзбекистон Республикаси Сув хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 19-февралдаги 02/19-747-сонли маълумотномаси). Натижада, вилоят суғориладиган ерларининг мелиоратив ҳолатини яхшилаш имкониятлари ошган, агроландшафтлар шўрланишининг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар режасини такомиллаштириш имконини берган.