Жураев Жамшид Сунатиллоевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган тармоғи номи): «Қуйи Зарафшон ландшафтларининг чўлланиш жараёнларини геофазовий технологиялар ёрдамида баҳолаш ва карталаштириш», 11.00.01 - Табиий география (география фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Gr331.
Илмий раҳбар: Моҳд Назиш Кҳан, география фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2021.Gr.02.07.
Расмий оппонентлар: Боймирзаев Каримжон Мирзахмедович, география фанлари доктори, профессор; Расулов Анвар Баходирович, география фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ландшафтларда чўлланиш даражасининг географик ахборот тизимлари ёрдамида аниқлаш ва олинган космик маълумот кўрсаткичлари билан чўлланиш кўлами ва даражасини аниқлаш асосида илмий-амалий таклифлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ҳаво ҳарорати, атмосфера ёғинлари ва тупроқ ҳароратининг ҳудуддаги ўсимликларнинг фенологик ўзгаришларига ва тупроқнинг физик-кимёвий хусусиятларига кўрсатаётган босими асосида иқлим ўзгаришининг чўлланиш жараёнига бўлган таъсир механизмлари аниқланган;
ҳудудда тупроқ унумдорлигини яхшилаш ва ўсимликларнинг барқарор ўсишини таъминлашга қаратилган илмий асосланган мелиорация тадбирларини амалга ошириш методикаси такомиллаштирилган;
суғориладиган ҳудудлардаги шўрланиш даражаси ва сув-туз миқдорининг кўп йиллик динамикаси тизимли равишда таҳлил қилиниб, уларнинг тупроқ унумдорлиги ва қишлоқ хўжалиги ҳосилдорлигига таъсири баҳоланган ҳамда шўрланишни камайтириш ва суғориш ресурсларини самарали бошқариш учун илмий асосланган амалий таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган;
ГАТ технологияларидан фойдаланган ҳолда нормаллашган фарқли вегетация индекси (НДВИ), тупроқ устки қатламининг донадорлик ҳажми индекси (ТГСИ), ва ер юзаси албедоси бўйича 1990-2020-йиллар оралиғи учун карталар яратилган ва ҳудудий чўлланишни самарали кузатиш ҳамда баҳолаш бўйича инновацион усуллар ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қуйи Зарафшон ландшафтларининг чўлланиш жараёнини тадқиқ этиш ва карталаштиришга доир олинган натижалар асосида:
Қуйи Зарафшоннинг ҳаво ҳарорати, атмосфера ёғинлари ва тупроқ ҳарорати ҳудуддаги ўсимликларнинг ўсиб ривожланиши ҳамда иқлим ўзгаришининг чўлланиш жараёнларига таъсири таснифларидан Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 10-майдаги 05/06-02-450-сонли маълумотномаси). Натижада, иқлим ўзгариши табиий ва маданий ўсимликларнинг биологик маҳсулдорлигини пасайишига ҳамда атроф-муҳит деградациясининг олдини олиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш имконини берган;
Қуйи Зарафшон ҳудудида тупроқ унумдорлигини яхшилаш ва ўсимликларнинг барқарор ўсишини таъминлашга қаратилган илмий асосланган таклиф ва тавсиялар Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 10-майдаги 05/06-02-450-сонли маълумотномаси). Натижада, келгусида содир бўлиши мумкин бўлган салбий ўзгаришларни олдини олиш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқиш имконини берган;
суғориладиган ҳудудлардаги тупроқ шўрланиш даражаси ва сув-туз миқдорининг кўп йиллик динамикаси тизимли равишда таҳлил қилиниб, уларнинг тупроқ унумдорлиги ва қишлоқ хўжалиги экинлари ҳосилдорлигига таъсири баҳоланган ҳамда тупроқ шўрланишини камайтириш ва сув ресурсларини самарали бошқариш режаси Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 10-майдаги 05/06-02-450-сонли маълумотномаси). Натижада, келгусида содир бўлиши мумкин бўлган салбий ўзгаришларни олдини олиш учун чора тадбирлар ишлаб чиқиш имконини берган;
ГАТ технологияларидан фойдаланган ҳолда Қуйи Зарафшон ҳудудининг Нормаллашган фарқли вегетация индекси (НДВИ), тупроқ устки қатламининг донадорлик ҳажми индекси (ТГСИ) ва ер юзаси албедоси чўлланиш даражаси индекси бўйича 1990-2020-йиллар оралиғи учун турли мавзудаги карталар Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлиги амалиётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2025-йил 10-майдаги 05/06-02-450-сонли маълумотномаси). Натижада, ландшафтлардаги чўлланиш жараёнини баҳолаш, чўлланишга учраётган янги ҳудудларни аниқлаш ҳамда уларга қарши самарали курашиш имконини берган.