Исмадиёров Акмалжон Усмоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Турли конлар бентонитларининг структуравий хусусиятлари ва уларнинг адсорбсион хусусиятларига модификациялашнинг таъсири», 02.00.11 – Коллоид ва мембрана кимёси (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.2.PhD/К1008.
Илмий раҳбар: Арисланов Акмалжон Сайиббаевич, техника фанлари фалсафа доктори (PhD), доцент.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: Наманган давлат техника университети, Умумий ва ноорганик кимё институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Наманган давлат техника университети, DSc.03/29.08.2023.К/Т.66.02.
Расмий оппонентлар: Абдураҳманов Элдор Баратович, кимё фанлари доктори, доцент; Сейтназарова Оксана Муратбаевна, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Фарғона давалат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: турли конларга мансуб бентонитларнинг тузилиш хусусиятларини ва модификациялашнинг адсорбсия хоссаларига таъсирини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
кварц-дала шпати қўшимчаларини селектив йўқотиш ва юқори актив монтмориллонит фазаси консентрациясини ошириш билан бентонитларни фраксион бойитиш катион алмашинув сиғимини КБГ 68,7 дан 75,1 мг-экв/100г гача, ЛБГ да 74,5 дан 79,9 мг-экв/100г гача, ББГ да эса 51,8 дан 57,6 мг-экв/100г гача орттириши аниқланган;
КБГ ни бойитилиши нисбий юзани 28,53 дан 46,54 м2/г гача, микроғоваклар ҳажмини 0,0063 дан 0,0104 см3/г гача, мезоғоваклар ҳажмини эса 0,0921 дан 0,1507 см3/г гача оширган бўлса, Фе-модификациялаш эса темир гидроксополикатионлари киритилиши, янги тор ёриқсимон каналлар шаклланиши ҳисобига нисбий юзани 68,59м2/г га, микро ва мезоғоваклар ҳажмини мос равишда 0,0153 ва 0,2223 см3/г гача ошириши аниқланган;
ЛБГнинг бойитилиши нисбий юзани 34,32 дан 52,33м2/г гача, микроғоваклар ҳажмини 0,0076 дан 0,0117 см3/г гача, мезоғоваклар ҳажмини эса 0,1111 дан 0,1697см3/г гача ошириб, ғовакларнинг ўртача ўлчамини 44,8 дан 43,47 Åга камайтирган бўлса, Фе-модификациялаш Фе-ОҲ гидроксокомплекслари киритилиши ҳисобига қатламларни максимал очилиши, қўшимча ғоваклар ҳосил бўлиши сабабли юқоридаги кўрсаткичларни, яъни нисбий юзани 99,52 м2/г гача, микро ва мезоғоваклар ҳажмини 0,0223 ва 0,3228 см3/г га ошириши ва ғоваклар ўртача ўлчамини 42,4 Å га камайтириши исботланган; 
метилен кўки (МК) нинг бентонитларга адсорбсияланиши фақатгина ион алмашинуви механизми орқали амалга ошади (масалан, ЛБГда 20 дақиқада C1 9,6 мг/л гача тушади ва 300 дақиқада тахминан 8,2 мг/л гача, темир (Фе) билан модификация қилиш эса Фе–ОҲ гуруҳлари орқали донор-аксептор комплекслари ҳосил бўлишига ёрдам беради, Фе3+ ионларининг бентонит тузилмасига самарали тарзда киритилганлиги C1 ни 40 дақиқада 7,8 мг/л гача ва 300 дақиқада 5,4 мг/л гача тушишига олиб келиши исботланган; 
бентонитларнинг табиий ва бойитилган шаклларида тўйиниш 10–15 мг/л дан юқори консентрацияларда кузатилди. Темир билан модификацияланган ЛБГ (Фе-ЛБГ) намуналарида Фе-ОҲ марказларининг ҳосил бўлиши ион алмашинуви билан синергик (кучайтирувчи) тарзда, С-шаклидаги адсорбсион изотермалар чапга силжиши ва тўйиниш даражаси ортиши ҳисобига максимал адсорбсияга C1 < 10 мг/л да эришилиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Бентонитлар асосида адсорбентлар олиш бўйича илмий натижалар асосида:
оқава сувларни нефт, мойлар ва умумий органик углероддан самарали тозалаш учун Фе-модификацияланган бентонитлар олиш усули “Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи” МЧЖнинг “2026–2027 йилларда амалиётга жорий этиш учун истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (“Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи” нинг 2025 йил 20 июндаги 15/78-сонли маълумотномаси). Натижада, Фе-ЛБГ сарфи 3 г/л бўлган шароитда 1-сонли оқава сув намунасида нефт ва мойлар концентрацияси 870 мг/л дан 56 мг/л гача (>93%), 2-сонли намунада 217 мг/л дан 1,8 мг/л гача (>99%), 3-сонли намунада 147,5 мг/л дан 0,7 мг/л гача (>99%),  умумий органик углеродни 3,2 мг/л дан 1,5 мг/л гача камайтириш имконини беради; 
бойитилган ва На-модификацияланган бентонитлар асосида оғир металларни оқава сувлардан тозалаш усули “Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи” МЧЖнинг “2026–2027 йилларда амалиётга жорий этиш учун истиқболли ишланмалар рўйхати”га киритилган (“Фарғона нефтни қайта ишлаш заводи” нинг 2025 йил 20 июндаги   15/78-сонли маълумотномаси). Натижада, На-ЛБГ ёрдамида оқава сувга бир марталик ишлов беришда Cд ва Cр ионларининг концентрацияси аниқлаш чегарасидан паст даражагача (<0,005 мг/л), Мн, Фе, Зн, Cу ва Ни ионларини эса мос равишда 0,01; 0,1; 0,12; 0,01 ва 0,06 мг/л гача камайиб, ифлослантирувчиларни 98–99% гача тозалаш имконини беради.

Yangiliklarga obuna bo‘lish