Хамидов Турсунали Олимжон ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кенгайтирилган гравитация назарияларида қора ўралар атрофидаги астрофизик жараёнлар”, 01.04.02-Назарий физика.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: № В2025.2.PhD/FM1327.
Диссертация бажарилган муассаса номи: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети ҳузуридаги фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: “Янги Ўзбекистон” университети, Илғор тадқиқотлар институти ҳузуридаги илмий даражалар берувчи DSc.03/07.07.2025.FM/Т.192.01 рақамли Илмий кенгаш
Илмий раҳбар: ф.-м.ф.д. С. Р. Шайматов
Расмий оппонентлар: ф.-м.ф.д., проф. А. Абдужаббаров (Улуғбек номидаги Астрономия институти), ф.-м.ф.б. PhD. А. Хугаев (“Янги Ўзбекистон” университети)
Етакчи ташкилот: Ал-Фаробий номидаги Қозоқ миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тадқиқотнинг мақсади — астрофизик жараёнлар ва юқори аниқликдаги кузатувлар асосида кенгайтирилган гравитация назарияларида қора туйнук параметрлари учун назарий чекловлар олиш асосларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
Биринчи марта, квант тузатилган қора ўра фазо-вақт ечимидаги квант тузатиш параметри ξ учун қуйидаги чекловлар аниқланди: Қуёш тизими синовларидан ξ≤0.01869, Сгр А* атрофидаги С2 юлдузи орбитаси маълумотларидан ξ≤0.73528 ва рентген иккилик тизимлардаги ҚПО (Қуаси-Периодиc Осcиллатион - Квазидаврий тебранишлар) кузатувларидан ξ≤2.086.
Биринчи марта, магнит Пенросе жараёнининг самарадорлиги ҳалқа квант қора ўра учун 19.3 % га тенг экани кўрсатилди (Керр ҳолатида бу 20.7 %). Шунингдек, магнит Пенросе жараёни самарадорлиги Керр қора ўрасидаги каби 100 % дан ошиши мумкинлиги аниқланди.
Биринчи марта, ҳалқа квант қора ўранинг квант тузатма параметри ϵ=0.2 бўлганда, М87 қора ўрасидан учиб чиққан протонлар энергияси E_p^М87=1.89×〖10〗^18 " эВ" га етиши мумкин эканлиги кўрсатилди; бу космик нурланиш спектрининг “тўпиқ” (“анкле”) (10¹⁸–10¹⁹ эВ) соҳасига тўғри келади.
Биринчи марта, КРЗ (Конопля–Реззолла–Зҳиденко) қора ўраси учун магнит Пенросе жараёнининг самарадорлиги Керр ҳолатига нисбатан юқори бўлиб, η≈23.3% атрофида эканлиги аниқланди.
Биринчи марта, КРЗ қора ўраси учун деформация параметри δ_2=0.2 бўлганда, СгрА* қора ўрасидан учиб чиққан протонлар энергияси E_p^(СгрА*)=6.27×〖10〗^15 " эВ" га етиши мумкинлиги кўрсатилди; бу космик нурланиш спектрининг “тизза” (“кнее”) соҳасига (10¹⁵–10¹⁶ эВ) мос келади.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ушбу диссертацияда тақдим этилган натижалар — айниқса, ихчам астрофизик обектларнинг энергетикаси ҳамда уларни ўраб турган қоронғу модда ҳалосининг таъсири билан боғлиқ топилмалар — халқаро тадқиқотчилар эътиборини қозонган ва юқори импакт факторга эга, илмий экспертизадан ўтган журналларда иқтибос келтирилган:
(Пҳйсиcс Леттерс Б, Волуме 864, артиcле ид. 139398 Wеб-Сc, ИФ: 4.3, Тҳе Эуропеан Пҳйсиcал Жоурнал C, Волуме 85, артиcле нумбер 26, (2025), Wеб-Сc, ИФ: 4.2, Тҳе Эуропеан Пҳйсиcал Жоурнал C, Волуме 85, артиcле нумбер 725, (2025), Wеб-Сc, ИФ: 4.2, Тҳе Эуропеан Пҳйсиcал Жоурнал C, Волуме 85, № 726, (2025), Wеб-Сc, ИФ: 4.2).
Мазкур илмий натижалар Веллоре Институте оф Течнологй институти томонидан қўллаб-қувватланган дастурлар доирасида қўлланилган (Др. Панкаж Шеоран томонидан тақдим этилган расмий хат асосида).