Собиров Бекзод Бекмурод ўғлининг
диссертация ҳимоясисиз ихтиро патенти асосида фалсафа доктори (PhD)
илмий даражасини бериш бўйича эълон матни
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Маккажўхори агробиоценозида Пйралидае миқдорини бошқаришда трихограммани оммавий кўпайтиришнинг самарадор қурилмасини яратиш”, 06.01.09 - Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Qx760.
Илмий раҳбар: Сулаймонов Отабек Абдушукирович, қишлоқ хўжалиги фанлари фалсафа доктори, доцен.
Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Ўсимликлар карантини ва ҳимояси илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти: Трихограммани тарқатиш учун қурилма (ИАП 7718).
II. Тадқиқотнинг мақсади Маккажўхори агробиоценозида учрайдиган Пйралидае оиласи вакиллари турлари сонини бошқаришда трихограммани оммавий кўпайтиришнинг самарадор қурилмасини яратиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Биолабораторияларда хўжалик жиҳатдан тежамкор трихограммани оммавий кўпайтириш қурилмаси яратилган;
илк бор яратилган трихограмма турларини оммавий кўпайтириш қурилмаси анъанавий усулга қараганда 75,6% га самаралироқ ва 2,4 баробарга ишчи кучини тежаши исботланган;
трихограммани оммавий кўпайтириш қурилмасида ҳаво ҳарорати 28,5+2 ҳамда 65,2+3 нисбий намлик шароитида трихограмма турларини самарали кўпайиши аниқланган;
яратилган қурилмада кўпайтирилган трихограмма авлодларинининг пушдорлиги 85,2+3 донагача бўлган ҳамда табиий авлодларига нисбатан ҳаётчанлиги ва пушдорлиги 23,2% га юқори эканлиги аниқланган;
яратилган қурилмада кўпайтирилган Трихограмма остриниа Ҳб турини маккажўхори парвонасига қарши қўллашнинг биологик, хўжалик ва иқтисодий самарадорлиги ўрганилиб, сарфланган ҳар бир сўмнинг 5,5-12,4 маротабагача оқланиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Маккажўхори агробиоценозида Пйралидае миқдорини бошқаришда трихограммани оммавий кўпайтиришнинг самарадор қурилмасини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
Тошкент вилоятининг Ўрта Чирчиқ ва Юқори Чирчиқ туманларида маккажоъхори агробиоценозида учрайдиган “Пйралидае” оиласи вакилларини сонини бошқариш учун “Трихограммани оммавий кўпайтириш учун қурилмаси”сига № ИАП 7718 рақамли патент олинган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 14-июлдаги 05/05-04-398-сон маʼлумотномаси). Натижада, маккажоъхори агробиоценозида учрайдиган парвоналар сонини бошқаришда битта қурилма 2,4 марта ишчи кучини тежаб қолинган, коъпайтириш жараёнида механик зарарланишни камайтириш 6,2 марта қичқартирилган, бир соъмни қопланиши 7,8 соъм ҳамда 780 % рентабеллик боълганлиги аниқланган;
“Трихограмма (Тричограмматидае) турлари биоекологияси, биолабораторияда оммавий кўпайтириш ва маккажўхори агробиосенозида Пйралидае сонини бошқаришда қўллаш” бўйича тавсиянома тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 14-июлдаги 05/05-04-398-сон маʼлумотномаси). Ушбу тавсиянома дон-дуккакли оʼсимликлар етиштиришга ихтисослашган агрокластер ва фермер хоʼжаликларига қоʼлланма сифатида хизмат қилмоқда;
Трихограммани оммавий кўпайтириш қурилмасида кўпайтирилган трихограмма турларини Юқори Чирчиқ туманида жами 340 гектар маккажўхори майдонида жорий қилиган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 14-июлдаги 05/05-04-398-сон маʼлумотномаси). Натижасида Юқори Чирчиқ туманида амалга оширилган тадбирларда ўртача ҳисобда 3-кун 42,6%, 5-кун 56,4%, 7-кун 65,2%, 9-кунда эса 70,5% биологик самарадорликка эришилган;
Ўрта Чирчиқ туманида маккажўхори экинида маккажўхори парвонасининг зарар келтиришини олдини олиш мақсадида янги қурилмада кўпайтирилган трихограмма қўлланилган, 383 гектар маккажўхори майдонида жорий қилиган (Қишлоқ хўжалиги вазирлиги Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 14-июлдаги 05/05-04-398-сон маʼлумотномаси). Натижада, 3-кун 50,4%, 5-кун 57,9%, 7-кун 65,5%, 9-кунда эса 71,8% биологик самарадорликка эришилган ва ўтказилган тадбир натижасида бир сўмнинг оқланиши 5-6 баробарга ортган ҳамда маккажўхори майдонларида гектаридан қўшимча 6,5-7,0 сентнергача ҳосил сақлаб қолишга эришилган.