Саматова Лобар Дилмуродовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Донор қонида TORCH – инфекцияларини аниқлаш ва бартараф этиш муаммолари” 14.00.29 - Гематология ва трансфузиология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.1.PhD/Tib2559.
Илмий раҳбар: Саидов Аълонур Бахтинурович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Махмудова Азиза Джумановна, тиббиёт фанлари доктори; Ибрагимова Сапура Захидовна, тиббиёт фанлари доктори. 
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ошириш маркази.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: донорлар қонида TORCH - инфекциялари тарқалиш даражасини замонавий лаборатор усуллар билан аниқлаш  ва лейкофильтрация технологиялари ёрдамида вирусли зўриқишни камайтириш орқали Ўзбекистон аҳолисини хавфсиз қон таркибий қисмлари билан таъминлашни асослашдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги :
донорлар орасида TORCH - инфекциялари серологик тарқалиш даражаси, жумладан CMV IgG – 26.7%, HSV IgG – 45.6%, Toxoplazma IgG – 21.1%, Rubella IgG – 7.8% ва CMV IgM, HSV IgM, Toxo IgM, Rubella IgM манфий натижалари аниқланган;
донорларда 35.6% бир турдаги инфекция ва 30% инфекциялар комбинацияси: цитомегаловирус+оддий герпес вируси – 8.9%, цитомегаловирус+оддий герпес вируси+токсоплазмоз – 3.3%, оддий герпес вируси+токсоплазмоз+қизилча – 1.1% аниқланиб, цитомегаловирус + оддий герпес вируси комбинацияси устуворлиги асосланган;
донорлар қонида TORCH - инфекциялар мавжудлиги бўйича биринчи марта икки босқичли серологик ва молекуляр-биологик скрининг тизими (ИХЛА/ПЗР) ишлаб чиқилди, бунда донорлар қони инфекцион хавфсизлик даражаси ва яроқлилигини оширилиши исботланган;
лейкофильтрацияга қадар донор қон намуналарида 20% PCR CMV мусбат, ундан кейин эса барчасида 100% манфий натижа аниқланиб, бу лейкофильтрация донорлар қонида цитомегаловирус хавфсизлигини таъминлашда самарали усул эканлиги асосланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:                                           
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Тошкент тиббиёт академияси мувофиқлаштирувчи Эксперт кенгашининг 2025 йил 30-январдаги 410-сон ва 2025 йил 17 февралдаги 725-сон хулосасига кўра (илмий инновацияларни бошқа соғлиқни сақлаш муассасаларига жорий этиш тўғрисида Соғлиқни сақлаш вазирлигига Тошкент тиббиёт академиясининг 2025 йил 30-январдаги 410-сон ва 2025 йил 17 февралдаги 725-сон хати тақдим этилган): 
биринчи илмий янгилик: донорлар орасида TORCH - инфекциялари серологик тарқалиш даражаси, жумладан CMV IgG – 26.7%, HSV IgG – 45.6%, Toxoplazma IgG – 21.1%, Rubella IgG – 7.8% ва CMV IgM, HSV IgM, Toxo IgM, Rubella IgM манфий натижалари аниқланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Самарқанд вилояти қон қуйиш станциясининг 31.01.2025-йилдаги 8-сонли буйруғи билан ва Хоразм вилояти қон қуйиш марказининг 18.02.2025-йилдаги 23-I-сонли буйруғи билан амалиётга жорий этилган. Ижтимоий самарадорлиги: донор қони ва қон таркибий қисмларини ТОРЧ–инфекцияларига серологик текшириш орқали фаол ва яширин инфекция белгиларини ўз вақтида аниқлаш, донор қони хавфсизлиги ва сифатини таъминлаш ҳисобига самарадорлигини ошириш ҳамда оғир аҳволдаги беморлар ҳаёт сифати кўрсаткичларини яхшилаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: донорларда ТОРЧ инфекцияси, айниқса ЦМВ нинг шубҳали ва мусбат натижаларида қон ва унинг таркибий қисмларини тўкиш уларнинг, жумладан кам учрайдиган қон гуруҳи ва резус омил танқислигига, донор 3 йил муддатга қора рўйхатга тушишига, эркаклар 1 йилда 5 марта, аёллар эса 4 марта донор бўлишида чекловларга сабаб бўлади, яъни донорликлар сонини камайишига олиб келади. 1 литр тайёрланган қондан 4 нафар бемор гемотрансфузия ўтказилишини ҳисобга олсак, уларга ўз вақтида қон ва қон таркибий қисмларини етказиб беришда кечикишларга сабаб бўлади. Хулоса: серологик ИХЛА усулини тўлдириш мақсадида молекуляр-биологик усул ПЗР таҳлилидан фойдаланиб, тўкиладиган қон ҳажмини сақлаб қолинди ва бу  2791656 сўм харажатни тежаш имконини беради.
иккинчи илмий янгилик: донорларда 35.6% бир турдаги инфекция ва 30% инфекциялар комбинацияси: цитомегаловирус+оддий герпес вируси – 8.9%, цитомегаловирус+оддий герпес вируси+токсоплазмоз – 3.3%, оддий герпес вируси+токсоплазмоз+қизилча – 1.1% аниқланиб, цитомегаловирус+оддий герпес вируси комбинацияси устуворлиги асосланиши Самарқанд вилояти қон қуйиш станциясининг 31.01.2025-йилдаги 8-сонли буйруғи билан ва Хоразм вилояти қон қуйиш марказининг 18.02.2025-йилдаги 23-I-сонли буйруғи билан амалиётга татбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: донорларда ТОРЧ-инфекциялар таҳлили ўтказилганда битта донор бир вақтнинг ўзида бир неча инфекция манбаи эканлиги ва бу ҳолат кўпроқ ёш донорлар орасида учраши аниқланди, натижада гемотрансфузион хавфсизликни янада ошириш мақсадида иммун заиф беморлар учун донор қонини серологик, молекуляр–биологик текшириш усули ва лейкофильтрланган гемаконлардан фойдаланиш самарадорлиги юқори эканлигини аниқлашга имкон берди. Бу беморларни даволашда лейкофильтрланган қон таркибий қисмларидан фойдаланиш стратегиясини тўғри танлаш ва унинг самарадорлигини ошириш ҳамда уларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: донор қонида ТОРЧ–инфекциялари мавжудлигини аниқлаш ва инфекцион хавфсиз қон таркибий қисмларидан фойдаланиш орқали иммун заиф беморларни вақтинча меҳнатга лаёқатсизлик даврини камайтириш ҳисобига шифохонада қолиш муддатини қисқартириш ва даволаш харажатларини иқтисод қилиш касаллик ривожланишининг олдини олиш ҳисобига йилига 74969820 сўмни ташкил қилади (янги усулни қўллаган ҳолда бир литр қон олиш учун харажатлар 541800 сўмни, янги усулни қўлламаган ҳолда эса 620368 сўмни ташкил қилади). Хулоса: серологик манфий қон таркибий қисмларидан фойдаланилганда иммун заиф беморларнинг мурожаати ҳамда касалхонага қайта ётишлар сони ва кунининг камайишига олиб келади. Ушбу касалларда бир вақтнинг ўзида бир неча ТОРЧ-инфекцияси жамланмасидан ҳимоялаш ҳисобига уларнинг ўртача умр давомийлигини ошириш имконини беради ва янги усул билан боғлиқ иқтисодий самарадорлик ўртача 21% ни ташкил этди.
учинчи илмий янгилик: донорлар қонида TORCH - инфекциялар мавжудлиги бўйича биринчи марта икки босқичли серологик ва молекуляр-биологик скрининг тизими (ИХЛА/ПЗР) ишлаб чиқилди, бунда донорлар қони инфекцион хавфсизлик даражаси ва яроқлилигини оширилиши исботланганлиги Самарқанд вилояти қон қуйиш станциясининг 31.01.2025-йилдаги 8-сонли буйруғи билан ва Хоразм вилояти қон қуйиш марказининг 18.02.2025-йилдаги 23-I-сонли буйруғи билан амалиётга татбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: донор қонида ТОРЧ–инфекцияларига эрта ташхис қўйишда вирус ДНК сини аниқловчи ПЦР ва вирусга хос антикорларни аниқлашнинг серологик ИХЛА усулларидан фойдаланган ҳолда беморларни комплекс текшириш трансфузион жараёнларнинг юқори даражадаги хавфсизлиги ва самарадорлигини таъминлаш имконини беради. Иқтисодий самарадорлиги: Таққословчи анъанавий усул бўйича олиб борилган тадқиқотимиз учун олинган 90 нафар донордан 45 литр консервланган қон тайёрланади. 1 литр консервланган қон тайёрлаш учун 620368 сўм сарфланса, 45 литр учун 27916560 сўм сарфланади. Тадқиқот натижасида олинган 45 нафар донорларнинг 9 тасида мусбат натижа ҳисобига 4,5 литр консервланган қон экспертлар томонидан йўқ қилинганда, бу 2791656 сўмни ташкил қилади. Хулоса: қон таркибий қисмлари инфекцион хавфсизлиги учун мажбурий икки босқичли серологик ва молекуляр-биологик текширув ўтказиш ва лейкоцитларни олиб ташлаш қурилмаси – лейкофильтрацияни амалиётга киритиш орқали ТОРЧ-инфекциялари, айниқса ЦМВ инфекцияси сабабли йўқотилаётган қон ҳажми, қон таркибий қисмларини тайёрлашда сарфланаётган пул миқдорларини ортиқча сарфланиши камайиб, бюджет маблағларини 21% га иқтисод қилиш имконини беради.  
тўртинчи илмий янгилик: лейкофильтрацияга қадар донор қон намуналарида 20% PCR CMV мусбат, лейкофильтрациядан кейин эса барчасида 100% манфий натижа аниқланиб, бу эса лейкофильтрация донорлар қонида цитомегаловирус хавфсизлигини таъминлашда самарали усул эканлиги асосланганлиги Самарқанд вилояти қон қуйиш станциясининг 31.01.2025-йилдаги 8-сонли буйруғи билан ва Хоразм вилояти қон қуйиш марказининг 18.02.2025-йилдаги 23-I-сонли буйруғи билан амалиётга татбиқ этилган. Ижтимоий самарадорлиги: қон ва унинг таркибий қисмлари лейкофильтрацияси иммунологик ва инфекцион хавфсизликни самарали оширганлиги ҳисобига диагностика тадбирларини ўтказиш, ҳамда ТОРЧ билан зарарланишни олдини олишда юқори самарадорликка эга бўлиб, оғир аҳволдаги беморларни қабул қилиш ва қайта ётишлар частотаси, меҳнатга лаёқатсизлик кунлари, ногиронлик, ўлимни камайтиради, ҳаёт сифатини яхшилайди ва беморларнинг ўртача умр давомийлигини оширади. Иқтисодий самарадорлиги: Лейкоcеп лейкофильтри орқали 37000 сўм сарфлаб 4,5 литр  консерваланган миқдордаги қонни йўқ қилишдан сақлаб қолинди. Бундай донордан олинган битта бутун дозадан 3 тагача қон таркибий қисми тайёрлаш мумкин ва камида 18 та реципиентга қуйганимизда, даволаш нархи ўртача 207300000 сўмни ташкил қилади, диагностика ва реаблитация харажатлари бундан мустасно. Ушбу янги усул ёрдамида иммун заиф беморлар ва чақалоқлар, ҳаттоки суяк кўмиги трансплантациясидан кейинги оғир беморлар ҳаётини хам сақлаб қолиш орқали 2 баробар иқтисодий самарадорликка эришилган. Хулоса: қон таркибий қисмлари таркибидаги лейкоцитларни олиб ташлаш қурилмаси лейкофильтрацияни амалиётга киритиш орқали гемотрансмиссив инфекциялар хавфини камайтириш имконини беради. Бу эса гемотрансмиссив ТОРЧ-инфекцияси сабабли йўқотилаётган қон ҳажми ва қон таркибий қисмларини тайёрлашда сарфланаётган пул харажатларни камайтириш орқали иқтисодий самара беради.