Азизов Шерзод Ўктамовичнинг

фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Божхона аудити методологиясини такомиллаштириш», 08.00.08–Бухгалтерия ҳисоби, иқтисодий таҳлил ва аудит (иқтисодиёт фанлари).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3.DSc/Iqt91.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент молия институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент молия институти, DSc.27.06.2017.I.17.01.

Расмий оппонентлар: Қурбанов Зият Ниязович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Уразов Комил Бахрамович, иқтисодиёт фанлари доктори, профессор; Аликулов Абдимумин Исматович, иқтисодиёт фанлари доктори, доцент.

Етакчи ташкилот: Тошкент давлат иқтисодиёт университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

II. Тадқиқотнингмақсади: Ўзбекистонда божхона аудитини ташкил этиш ва ўтказиш методологиясини такомиллаштириш бўйича таклиф ҳамда амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.

III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

«божхона аудити» тушунчаси уни ўтказиш муддати, даври, даврийлиги, субъекти, манзили каби шартларни киритиш асосида такомиллаштирилган ҳамда уни ташкил этишнинг объектив зарурати, мақсади, вазифалари, предмети ва объектлари аниқлаштирилган;

божхона аудитининг божхона расмийлаштирувидан олдинги ва кейинги муддатдаги даврларда ҳамда мажбурий ва ташаббус шаклларида ташкил этилиши ва ўтказилиши таклиф қилинган;

божхона аудитининг божхона назорати ҳамда бошқа давлат молиявий назорат органлари томонидан ўтказиладиган текширувлардан фарқли жиҳатлари очиб берилган ва ўзаро ҳамкорлиги аниқланган;

божхона аудитининг ишчи ҳужжатлари таркиби, жумладан божхона аудити режаси ва дастури ишлаб чиқилган ҳамда текширув ўтказиш тартиби, унда қўлланиладиган амал ва усуллар таклиф этилган;

божхона аудитини амалга оширишнинг стратегик йўналишлари ва ундаги тактик вазифалар белгиланган ҳамда унинг иқтисодий самарасини баҳолашнинг тизимли ёндашуви, жумладан корреляцион ва регрессион таҳлилга асосланган эконометрик модель ишлаб чиқилган.

IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.

Божхона аудитини ташкил этиш ва ўтказиш методологиясини такомиллаштириш бўйича олинган илмий натижалар асосида:

божхона назоратини самарали ташкил этиш ва ўтказишда илғор халқаро инновацион тажриба – “Божхона аудити”ни амалиётга қўллаш таклифи асосида “Божхона аудити” тушунчасига берилган муаллифлик таърифи, унинг мақсади, вазифалари, предмети, объектлари бўйича ишлаб чиқилган назарий таклифлари Ўзбекистон Республикаси Божхона Кодексининг янги таҳрирдаги лойиҳасининг 25-боб, 220-моддасида ўз аксини топган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2018 йил 18 декабрдаги 03-05/13-10867-сон маълумотномаси). Мазкур таклифнинг амалиётга жорий қилиниши божхона назоратида ортиқча харажатларни бартараф этиш ҳамда импорт товарларнинг истеъмолчилар учун арзон баҳода кириб келиш имкониятини яратган;

импорт товарларни божхона назоратидан ўтказиш тартибини соддалаштириш юзасидан оптимал механизмни яратиш, уни ўтказиш муддати ва шартларига аниқлик киритиш юзасидан берган таклифи Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 24 ноябрьдаги ПФ-5582-сонли Фармони 1-иловаси 6-бандида ўз аксини топган ва Давлат божхона қўмитаси таркибий тузилмасидаги органлар томонидан “Божхона аудитини ташкил этиш ва ўтказиш” номли ички норматив ҳужжатни ишлаб чиқишда фойдаланиш учун қабул қилинган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2018 йил 18 декабрдаги 03-05/13-10867-сон маълумотномаси). Ушбу таклифнинг амалиётга қўлланилиши Давлат божхона органлари божхона инспекторлари томонидан ҳар бир ташқи иқтисодий фаолият қатнашчисини божхона назоратидан ўтказишга ортиқча вақт сарфламаслигига олиб келган;

божхона аудити борасида хорижнинг илғор тажрибасини Ўзбекистонда қўллаш имкониятларини белгиловчи сабаб ва омиллар ҳамда ундан кутилаётган натижалар бўйича берган таклифи божхона тизими амалиётига жорий қилиш учун қабул қилинган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2018 йил 18 декабрдаги 03-05/13-10867-сон маълумотномаси). Мазкур таклифлар хорижнинг илғор тажрибаларини Давлат божхона органлари томонидан божхона аудитини самарали ташкил этиш ва ўтказиш жараёнига қўллаш имконини берган ҳамда мамлакатда ташқи савдо интеграцияси жадаллашувига хизмат қилган;

божхона аудитини ўтказиш бўйича ишлаб чиқилган ишчи ҳужжатлар, жумладан, божхона аудити умумий режаси ва дастурининг намунавий шакли, божхона аудитини ўтказиш бўйича тавсия этилган тартиб, унда қўлланиладиган амал ва усуллар ҳамда импорт товарларни божхона расмийлаштирувига қадар божхона аудитидан ўтказиш бўйича берган таклифлари аудиторлик фаолияти амалиётига жорий этилган (Ўзбекистон Аудиторлар палатасининг 2018 йил 9 ноябрдаги 98-сон маълумотномаси). Мазкур таклифларнинг амалиётда қўлланилиши натижасида аудиторлик ташкилотларининг ташқи иқтисодий фаолият субъектларига божхона аудитидан ўтказиш билан боғлиқ кўрсатиладиган хизматлари сони кўпайиши ҳисобига, уларнинг мижозлари сони ортишига олиб келган ва аудит шартномасидан тушадиган пул маблағлари миқдори кўпайган ҳамда божхона аудитини ўтказишга сарфлайдиган вақтини тежаш ва иш кўламини аниқ белгилаш ҳисобига иш самарадорлиги ошишига олиб келган;

расмийлаштирувдан кейинги даврда импорт товарлар божхона аудитини амалга оширишнинг мақсадли йўналишлари ва алгоритми бўйича таклифлари амалиётда қўллаш учун қабул қилинган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2018 йил 18 декабрдаги 03-05/13-10867-сон маълумотномаси). Ушбу таклифлар давлат божхона органлари томонидан божхона аудитини оптимал ташкил этиш ва ўтказишга шароит яратган;

Божхона аудитини ўтказишнинг иқтисодий самарадорлигини баҳолаш мезонлари, кўрсаткичлари ҳамда самарадорликни оширишнинг стратегик йўналишлари божхона амалиётида фойдаланиш учун қабул қилинган (Ўзбекистон Республикаси Давлат божхона қўмитасининг 2018 йил 18 декабрдаги 03-05/13-10867-сон маълумотномаси). Мазкур таклифлар божхона тизими иқтисодий самарадорлигини ошириш имконини берган.