Адилов Козим Закировичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сурункали тарқалган пародонтитнинг ривожланишида пародонт тўқималарини қайта тиклаш белгиларининг диагностик аҳамиятини баҳолаш ва уни тузатиш  йўлларини ишлаб чиқиш», 14.00.21- Стоматология (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD /Tib4304.
Илмий раҳбар: Ризаев Жасур Алимджанович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат тиббиёт университети, DSc.04/05.06.2020.Tib.102.02.
Расмий оппонентлар: Кубаев Азиз Саидолимович, тиббиёт фанлари доктори, профессор;  Гилева Ольга Сергеевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: С.Асфандиёров номидаги Қозоғистон миллий тиббиёт университети (Қозоғистон Республикаси).
II. Тадқиқотнинг мақсади: 
Периостин ва фибробластларнинг трансформатцияловчи ўсиш омили (TGF-β) нинг пародонт тўқималарида яллиғланиш ва қайта шаклланиш жараёнларидаги ролини ўрганиш орқали сурункали тарқалган пародонтитни ташхислаш ва даволашни такомилаштиришга каратилган чора тадбирлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сурункали тарқалган пародонтит билан касалланган беморларда пародонт тўқималарини қайта тиклаш белгилари яъни эндотелиал функция кўрсаткичлари ва цитокин яллиғланиш маркерларининг узига хос узгариши асосланган;
илк бор, сурункали тарқалган пародонтит билан касалланган беморларда милк суюқлигида яллигланиш олди цитокинлари (IL-1β, IL-4, IL-6, IL-8, IL-10, IL-17, IL-18) ва антимикроб пептид LL-37 концентрациясининг ошиши пародонт тўқималарида яққол яллиғланиш-деструктив жараёнлар ривожланиши билан богликлиги  исботланган;
илк бор, сурункали тарқалган пародонтит билан оғриган беморларда пародонт тукимада дистрофик, склеротик ва атрофик характердаги эпителиал бузилишларни бахолаш учун даволашдан олдин ва кейин милк суюқлигидаги периостин ва фибробластларнинг ўсишини ўзгартирувчи омил (ТGF-β) даражасини аниклашнинг клиник ва диагностик аҳамияти исботланган; 
илк бор сурункали тарқалган пародонтитни даволашда аутоплазмадан олинган фибрин мембраналарини Vector аппарати билан биргаликда қўллаш беморларда парадонт тукимаси регенерацияси ва клиник кўрсаткичларининг яхшиланиши орқали комплекс даволаш самарадорлиги исботланган. 
IV. Тадқиқот натижаларини жорий қилиниши. 
Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техник кенгашининг 2025 йил 22 майдаги 18/34-сонли хулосасига асосан қуйидагилар тақдим этилди:
биринчи илмий янгилик: сурункали тарқалган пародонтит билан касалланган беморларда пародонт тўқималарини қайта тиклаш белгилари яъни эндотелиал функция кўрсаткичлари ва цитокин яллиғланиш маркерларининг узига хос узгариши асосланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий этилиши: Тадқиқот натижалари «СТП билан оғриган беморларда пародонт тўқималарининг регенератив терапиясида милк суюқлигидаги периостин даражасини баҳолаш» услубий тавсияномасига киритилди (СамДТУ эксперт кенгашининг 2024 йил 25 декабрдаги 5-сонли баённомаси билан тасдиқланган). 2025 йил 28 февралдаги 12-сон ва 10-сонли буйруқларга мувофиқ, улар Тошкент шаҳридаги 2-сон болалар стоматология поликлиникаси ва Самарқанд вилоят стоматология поликлиникаси амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Цитокин профили ва LL-37 асосидаги эрта лаборатор ташхис сурункали тарқалган пародонтитни клиник олди босқичидаёқ аниқлаш имконини беради. Бу оғир шакллар ва асоратларни камайтиради, стоматологга мурожаат қилиш частотасини пасайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: Қайта моделлаштириш маркерларини жорий этиш даволаш ва профилактика чора-тадбирларини ўз вақтида ўтказишга ёрдам беради. Бир нафар бемор учун иқтисодий кўрсаткич: Сурункали тарқалган пародонтит билан оғриган беморларнинг белгиларини аниқлаш учун қуйидагилар талаб этилади: беморни стоматолог кўригидан ўтказиш (ТДСИ терапевтик стоматология поликлиникаси прейскурантига кўра, стоматолог маслаҳати нархи 50000 сўм); ПЦР таҳлилининг ўртача нархи 150000 сўм), юқорида келтирилганларга кўра, умумий иқтисодий самарадорлик 200 минг сўмни ташкил этади. Хулоса: СТПни эрта аниқлаш ҳар бир бемор учун 300000 сўмдан 2300000 сўмгача ва 1000 кишини текширишда 2,3 миллиард сўмгача маблағни тежаш имконини беради. Бу эса профилактик кўриклар ва лаборатория диагностикасининг юқори иқтисодий мақсадга мувофиқлигини тасдиқлайди.  
иккинчи илмий янгилик: илк бор, сурункали тарқалган пародонтит билан касалланган беморларда милк суюқлигида яллигланиш олди цитокинлари (IL-1β, IL-4, IL-6, IL-8, IL-10, IL-17, IL-18) ва антимикроб пептид LL-37 концентрациясининг ошиши пародонт тўқималарида яққол яллиғланиш-деструктив жараёнлар ривожланиши билан богликлиги исботланган. Илмий янгиликларнинг амалиётга жорий этилиши: Тадқиқот натижалари “СТП билан оғриган беморларда пародонт тўқималарининг регенератив терапиясида милк суюқлигидаги периостин даражасини баҳолаш” услубий тавсияномасига киритилди (СамДТУ эксперт кенгашининг 2024 йил 25 декабрдаги 5-сонли қарори билан тасдиқланган). 2025 йил 28 февралдаги 12-сон ва 10-сон буйруқларга мувофиқ, улар Тошкент шаҳридаги 2-сон болалар стоматология поликлиникаси ва Самарқанд вилоят стоматология поликлиникаси амалиётига татбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: периостин ва ТGF-β нинг пародонтни қайта моделлаштириш маркерлари сифатидаги патогенетик роли тасдиқланди. Уларни клиникада миқдорий баҳолашнинг жорий этилиши даволашни шахсийлаштириш, стоматологик ёрдамнинг қулайлиги ва самарадорлигини ошириш, сурункали тарқалган пародонтит билан оғриган беморларнинг ҳаёт сифатини сезиларли даражада яхшилаш имконини беради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: анъанавий диагностика усулларига нисбатан иқтисодий фойда, ташхис қўйиш вақтини қисқартириш, қўшимча лаборатория текширувлари харажатларини камайтириш, касалликни эрта аниқлаш ва асоратлар ривожланиш хавфини минималлаштириш орқали даволаш самарадорлигини оширишдан иборат, бу узоқ муддатда қимматбаҳо жарроҳлик аралашувлари ва протезлаш харажатларини камайтиради. Хулоса: ПЯКни эрта ташхислаш ҳар бир бемор учун 300000 сўмдан 2300000 сўмгача ва 1000 кишини текширишда 2,3 миллиард сўмгача маблағни тежаш имконини беради. Бу эса профилактик кўриклар ва лаборатория диагностикасининг юқори иқтисодий мақсадга мувофиқлигини тасдиқлайди.
учинчи илмий янгилик: илк бор, сурункали тарқалган пародонтит билан оғриган беморларда пародонт тукимада дистрофик, склеротик ва атрофик характердаги эпителиал бузилишларни бахолаш учун даволашдан олдин ва кейин милк суюқлигидаги периостин ва фибробластларнинг ўсишини ўзгартирувчи омил (ТGF-β) даражасини аниклашнинг клиник ва диагностик аҳамияти исботланган. Илмий янгиликларнинг амалиётга жорий этилиши: Тадқиқот натижалари “СТП билан оғриган беморларда пародонт тўқималарининг регенератив терапиясида милк суюқлигидаги периостин даражасини баҳолаш” услубий қўлланмасига киритилди (СамДТУ эксперт кенгашининг 2024 йил 25 декабрдаги 5-сонли қарори билан тасдиқланган). 2025 йил 28 февралдаги 12-сон ва 10-сон буйруқлар асосида улар Тошкент шаҳридаги 2-сонли болалар стоматология поликлиникаси ва Самарқанд вилояти стоматология поликлиникаси амалиётига жорий этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: сурункали тарқалган пародонтитни даволашда инновацион терапевтик ёндашувларни қўллаш ўз вақтида аралашувга ва асоратлар сонини камайтиришга ёрдам беради. Бу эса ўз навбатида оғриқ, қон кетиш ва тишларни олиб ташланишини камайтириш орқали беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилайди, шунингдек, шошилинч мурожаат ва стоматологик аралашувлар сонини камайтириш ҳисобига соғлиқни сақлаш тизимига тушадиган юкни пасайтиради. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: касалликнинг асоратланган шаклининг оғирлик даражасига қараб, бир бемор учун 300000 сўмдан 2300000 сўмгача тежаш имконини беради. 1000 нафар бемор текширилганда, соғлиқни сақлаш тизими учун умумий тежамкорлик 300 миллион сўмдан 2,3 миллиард сўмгача ўзгаради, бу даволаниш харажатларининг сезиларли даражада камайганини тасдиқлайди. Бир бемор учун тежамкорлик: 300000 - 2300000 сўм. 1000 нафар бемор учун тежамкорлик: 300 млн - 2,3 млрд сўм. Хулоса: Яллиғланиш-деструктив жараёнларни эрта ташхислашни жорий этиш молиявий харажатларни сезиларли даражада камайтириш, асоратли ҳолатлар сонини пасайтириш, беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилаш ва соғлиқни сақлаш тизимига тушадиган юкни камайтириш имконини беради. Бу замонавий диагностика усулларини стоматология амалиётига кенг жорий этиш зарурлигини тасдиқлайди.
тўртинчи илмий янгилик: илк бор сурункали тарқалган пародонтитни даволашда аутоплазмадан олинган фибрин мембраналарини Vector аппарати билан биргаликда қўллаш беморларда парадонт тукимаси регенерацияси ва клиник кўрсаткичларининг яхшиланиши орқали комплекс даволаш самарадорлиги исботланган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий этилиши: Тадқиқот натижалари “СТП билан оғриган беморларда пародонт тўқималарининг регенератив терапиясида милк суюқлигидаги периостин даражасини баҳолаш” услубий тавсияномасига киритилди (СамДТУ эксперт кенгашининг 2024 йил 25 декабрдаги 5-сонли баённомаси билан тасдиқланган). 2025 йил 28 февралдаги 12-сон ва 10-сонли буйруқлар билан улар Тошкент шаҳридаги 2-сон болалар стоматология поликлиникаси ва Самарқанд вилояти стоматология поликлиникаси амалиётига мос равишда татбиқ этилди. Илмий янгиликнинг ижтимоий самарадорлиги: Фибрин мембраналари ва Vector аппарати билан комбинацияланган регенератив терапия анъанавий усулларга нисбатан даволаниш учун молиявий харажатларни 60-92% га камайтириши ва беморларнинг тикланишини тезлаштириши исботланди. Бу ташрифлар сонини камайтиради, меҳнатга лаёқатсизлик вақтини қисқартиради ва стоматологик ёрдам кўрсатишнинг умумий самарадорлигини оширади. Илмий янгиликнинг иқтисодий самарадорлиги: ремоделлаштириш маркерларини жорий этиш терапевтик ва профилактик чора-тадбирларни ўз вақтида ўтказишга ёрдам беради. Бир бемор учун иқтисодий кўрсаткич: СTП билан оғриган беморларда яллиғланиш белгиларини аниқлаш учун қуйидагилар талаб этилади: беморни стоматолог кўригидан ўтказиш (ТГСИ терапевтик стоматология поликлиникаси прейскурантига кўра, стоматолог маслаҳати нархи 50000 сўм); ПЦР таҳлилининг ўртача нархи 150000 сўм; юқоридагиларга кўра, умумий иқтисодий самарадорлик 200000 сўмни ташкил этади. Хулоса: ПЯКни регенератив даволаш усулларини жорий этиш стоматологга ташрифлар сонини камайтириб, нафақат молиявий харажатларни қисқартиради, балки асоратлар хавфини пасайтиради, даволаш самарадорлигини оширади ва беморларнинг ҳаёт сифатини яхшилайди. Бу регенератив терапиянинг замонавий усулларини кенг жорий этиш зарурлигини тасдиқлайди. Ўз вақтида ташхис қўйиш ва даволаш харажатларни иқтисодий жиҳатдан камайтиришга ёрдам беради. Бу ташрифлар сони ва даволаниш вақтини 2-3 баробарга қисқартириш имконини берди.