Sultonov Marat Mirzaevichning

fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Chiqindi va tutunli gazlar tarkibi monitoringi uchun avtomatlashgan termokatalitik usullarni ishlab chiqish», 02.00.02–Analitik kimyo (kimyo fanlari).

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.1.DSs/K4.

Ilmiy maslahatchi: Abduraxmanov Ergashboy, kimyo fanlari doktori, professor.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Jizzax davlat pedagogika instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: O‘zbekiston Milliy universiteti, DSc.27.06.2017.K.01.03.

Rasmiy opponentlar: Smanova Zulayxo Asanalievna, kimyo fanlari doktori, professor; Shabilalov Azad Axmedovich, kimyo fanlari doktori, professor; Guro Vitaliy Pavlovich, kimyo fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

II. Tadqiqotning maqsadi: platina guruhi metallari va metall oksidlari asosida atmosfera havosi, transport, texnologik jarayonlar chiqindi va tutunli gazlar tarkibi monitoringi uchun avtomatlashgan termokatalitik usullarni ishlab chiqishdan iborat.

III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

yonuvchi moddalarni tabiatan turli katalitik tizimlar ishtirokida oksidlanishi hamda SO, O₂ va uglevodorodlarni selektiv termokatalitik sensori uchun katalitik tizimlar  tarkibi aniqlangan;

SO va uglevodorodlarni aniqlashning selektivligini ta’minlashning tarkibida aralashma komponentlariga nisbatan faolliklari turlicha bo‘lgan katalizatorlar saqlagan termosezgir (o‘lchov va kompensatsiyalovchi) elementlardan foydalanishga asoslangan usuli yaratilgan;

ilk bor tutun gazlari tarkibidan O₂ ni aniqlashning termokatalitik sensor katalizatori yuzasida yonuvchan komponentni oksidlashga asoslangan termokatalitik usuli ishlab chiqilgan;

SO, O₂ va uglevodorodlarning termokatalitik sensorini metrologik, eskpluatatsion va boshqa parametrlariga turli omillarning ta’siri aniqlangan;

chiqindi va tutun gazlari tarkibidan havoni ortiqchalik koeffisientini (α) aniqlashning termokatalitik gaz analizator «GA-O₂»dan foydalanishga asoslangan ekspress usuli ishlab chiqilgan.

IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.

Sanoat chiqindisi va tutunli gazlar tarkibi monitoringi uchun avtomatlashgan termokatalitik usullarni ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:

uglevodorodlarni avtomatik aniqlovchi termokatalitik gazoanalizator «Muborak gazni qayta ishlash zavodi» MChJda amaliyotga joriy etilgan («Muborak gazni qayta ishlash zavodi» MChJning 2019 yil 25 yanvardagi 33/GK-18-07-son ma’lumotnomasi). Natijada uglevodorodlarni atmosfera havosi hamda sanoat chiqindi gazlari tarkibidan tezkor aniqlash imkonini bergan;

SO ni avtomatik aniqlovchi termokatalitik gazoanalizator «Muborak gazni qayta ishlash zavodi» MChJda amaliyotga joriy etilgan («Muborak gazni qayta ishlash zavodi» MChJning
2018 yil 7 iyundagi 726/GK-18-07-son ma’lumotnomasi). Natijada SO ni avtomatik aniqlovchi gazoanalizatorning yangi avlodini real sharoitlarda qo‘llash imkonini bergan;

yaratilgan sensorlardan F-7-06 raqamli «Azot va fosfor tarkibli birikmalarni tez yonuvchan materiallar yonishini sekinlashtiruvchi sifatida qo‘llanilishining ilmiy asoslarini tadqiq qilish» mavzusidagi fundamental loyihasida SO va  uglevodorodlarni analizida foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligining 2018 yil 2 apreldagi
89-03-1216-son ma’lumotnomasi). Natijada engil yonuvchan materiallarning yonish jarayoniga azot va fosfor tarkibli  antipirenlarning ta’sir mexanizmini ko‘rsatish imkonini bergan.