Ikramov Otabek Azizbekovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Farg‘ona vodiysi aholisida miopiya kasalligining tarqalishi va profilaktikani takomillashtirish yo‘llari» 14.00.08 – Oftal`mologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.DSc/Tib901.
Ilmiy maslahatchi: Karimova Muyassar Xamitovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi, DSc.04/30.01.2020.Tib.105.01.
Rasmiy opponentlar: Buzrukov Botir Tulkunovich, tibbiyot fanlari doktori, professor; Makaeva Sakinat Magametovna, tibbiyot fanlari doktori, professor (Rossiya Federatsiyasi); Gil`dieva Margarita Sabirovna, biologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Qirg‘iziston davlat tibbiyot akademiyasi (Qirg‘iziston Respublikasi)
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Farg‘ona vodiysida miopiya kasalligining tarqalishini baholash va oldini olish tartibini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Farg‘ona vodiysida maktab o‘quvchilar orasida turli darajadagi miopiyaning keskin ortishi o‘quvchilar orasida tibbiy ko‘riklarning samaradorligini pasayganligi va hisobotlarga nisbatan kasallanish darjasidagi farqlarning o‘ziga xos klinik xususiyatlarining farqli ko‘rsatkichini o‘rni isbotlangan;
maktab o‘quvchilari orasida miopiyaning engil, o‘rta va og‘ir darajalarining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi atrof-muhit, ko‘rish tizimi zo‘rayishi, uyali aloqa vositalaridan uzoq vaqt foydalanish kabi ko‘rish faoliyatiga ta’sir qiladigan omillar natijasida miopiyaning engil darajasini erta tashxislash orqali ko‘rish o‘tkirligi, shox pardaning qalinligi, ko‘z olmasining oldi-orqa o‘lchamlarning vaqtida nazorat qilish xastalikning zo‘rayishini oldini olishning tizimli tartibini asoslash algortmi ishlab chiqilgan;
yuqori darajadagi miopiya kuzatilgan yuqori sinf o‘quvchilarida vegetativ asab tizimi simpatik ta’sirining me’yoriy darajadan ustunligi ko‘z yoshida kortizol darajasining yuqori ko‘rsatkichlari hamda to‘r parda va ko‘ruv nervi diskining morfometrik o‘zgarishlari bilan korrelyasion bog‘liqligining mutanosibligini o‘rni isbotlangan;
ilk bor Farg‘ona vodiysi aholisi vakillari orasida TGFB1 genidagi rs1800469, rs1800470, rs1800471, rs1800468 va ACE genidagi rs4646994 polimorfizmlarining allel va genotipik variantlarining uchrash darajasi va ushbu allel va genotiplarning miopiyaning patogenetik mexanizmining o‘rni isbotlangan;
maktab o‘quvchilar orasidan tanlangan populyasion guruhda miopiyaning rivojlanishi hamda TGFB1 geni rs1800469, rs1800470, rs1800471, rs1800468 polimorf lokuslarining noxush allel variantlari o‘rtasida yuqori tendensiya darajasida axamiyatli assotsiativ bog‘liqlikning mavjudligi va uning kasallikni erta tashxislashdagi ushbu genlarni allellarni samarali tartibi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Farg‘ona vodiysi aholisida miopiya kasalligining tarqalishi va profilaktikani takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida (O‘zbekiston Respublikasi Sog‘likni saqlash vazirligi xuzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 10 iyundagi 19/05-son xulosasi):
birinchi ilmiy yangilik: Farg‘ona vodiysida maktab o‘quvchilar orasida turli darajadagi miopiyaning keskin ortishi o‘quvchilar orasida tibbiy ko‘riklarning samaradorligini pasayganligi va hisobotlarga nisbatan kasallanish darjasidagi farqlarning o‘ziga xos klinik xususiyatlarining farqli ko‘rsatkichini o‘rni isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: mazkur natijalar bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 90/u-son bilan tasdiqlangan «Farg‘ona vodiysi aholisi orasida miopiyani tarqalishini baholashning o‘ziga xos xususiyatlari» hamda 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 89/u-son bilan tasdiqlangan «Miopiyani rivojlanishida genetik omillarini o‘rnini aniqlash» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Joriy etilishi: Mazkur taklif Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Termiz filiali bo‘yicha 08.02.2025 yildagi 9-T-son, Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi bo‘yicha 12.02.2025 yildagi 28-P-son, buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 10 iyundagi 19/05-son xulosasi): Ijtimoiy samaradorligi: Farg‘ona vodiysi aholisida miopiya kasalligining tarqalishi va profilaktikani takomillashtirish yo‘llari ishlab chiqish tartibiga rioya qilish tartibining o‘zgarishi natijasida miopiyaning turli darajalarni tashxislash va nogironlikni oldini olish tartibi ishlab chiqilgan. Iqtisodiy samaradorligi: miopiyani Farg‘ona vodiysidagi maktab o‘quvchilar orasida turli darajadagi miopiya tashxislash va davolash maqsadida bir o‘quvchiga kuniga 90000 so‘m va bir kurs uchun 900000 so‘mni, yiliga ikki marta davolash uchun 1800000 so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: maktab o‘quvchilari orasida tibbiy ko‘riklar samaradorligining pasayganligi hisosbiga miopiyaning turli darajalarni o‘z vavqtida aniqlash va ularning xaf omillarni baholashning bashortlash shakllarini ishlab chiqish va past darajasini saqlash orqali patsientlarning hayot sifatini yaxshilash tartibi ishlab chiqilgan.
ikkinchi ilmiy yangilik: maktab o‘quvchilari orasida miopiyaning engil, o‘rta va og‘ir darajalarining rivojlanishiga ta’sir qiluvchi atrof-muhit, ko‘rish tizimi zo‘rayishi, uyali aloqa vositalaridan uzoq vaqt foydalanish kabi ko‘rish faoliyatiga ta’sir qiladigan omillar natijasida miopiyaning engil darajasini erta tashxislash orqali ko‘rish o‘tkirligi, shox pardaning qalinligi, ko‘z olmasining oldi-orqa o‘lchamlarning vaqtida nazorat qilish xastalikning zo‘rayishini oldini olishning tizimli tartibini asoslash algortmi ishlab chiqilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 90/u-son bilan tasdiqlangan «Farg‘ona vodiysi aholisi orasida miopiyani tarqalishini baholashning o‘ziga xos xususiyatlari» hamda 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 89/u-son bilan tasdiqlangan «Miopiyani rivojlanishida genetik omillarni o‘rnini aniqlash» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Joriy etilishi: Mazkur taklif Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Termiz filiali bo‘yicha 08.02.2025 yildagi 9-T-son, Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi bo‘yicha 12.02.2025 yildagi 28-P-son, buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 10 iyundagi 19/05-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: maktab o‘quvchilari orasida miopiyaning engil darajasini erta tashxislash orqali davriy tibbiy ko‘riklar orasida oftal`mologik ko‘riklardan ko‘rish o‘tkirligi, shox pardaning qalinligi, ko‘z olmasining oldi-orqa o‘lchamlarning vaqtida nazorat qilish orqali xastlikning zo‘rayishini oldini olishning tizmli tartibini asoslash algortmi tatbiq qilish natijasida samarali davolash taktikasini tayinlash imkonini beradi. Iqtisodiy samaradorligi: maktab o‘quvchilari orasida miopiyaning engil darajasini erta tashxislash orqali davriy tibbiy ko‘riklar orasida oftal`mologik ko‘riklardan ko‘rish o‘tkirligi, shox pardaning qalinligi, ko‘z olmasining oldi-orqa o‘lchamlarning vaqtida nazorat qilish orqali xastlikning zo‘rayishini oldini olishning tizimli tartibini asoslash algortmi joriy qilish orqali kuniga 900 so‘m va bir kurs uchun 900000 so‘mni, yiliga ikki marta davolash uchun 1800000 so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: maktab o‘quvchilari orasida miopiyaning engil darajasini erta tashxislash orqali davriy tibbiy ko‘riklar orasida oftal`mologik ko‘riklardan ko‘rish o‘tkirligi, shox pardaning qalinligi, ko‘z olmasining oldi-orqa o‘lchamlarning vaqtida nazorat qilish orqali xastlikning zo‘rayishini oldini olishning tizimli tartibini asoslash algortmi tatbiq qilish orqali xastalikning o‘rta va og‘ir darajalarni o‘z vaqtida aniqlash imknini berib, nogironlikni oldini olishga sharoit yaratadi.
uchinchi ilmiy yangilik: yuqori darajadagi miopiya kuzatilgan yuqori sinf o‘quvchilarida vegetativ asab tizimi simpatik ta’sirining me’yoriy darajadan ustunligi ko‘z yoshida kortizol darajasining yuqori ko‘rsatkichlari hamda to‘r parda va ko‘ruv nervi diskining morfometrik o‘zgarishlari bilan korrelyasion bog‘liqligining o‘rni isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 90/u-son bilan tasdiqlangan «Farg‘ona vodiysi aholisi orasida miopiyani tarqalishini baholashning o‘ziga xos xususiyatlari» hamda 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 89/u-son bilan tasdiqlangan «Miopiyani rivojlanishida genetik omillarni o‘rnini aniqlash» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Joriy etilishi: Mazkur taklif Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Termiz filiali bo‘yicha 08.02.2025 yildagi 9-T-son, Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi bo‘yicha 12.02.2025 yildagi 28-P-son, buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 10 iyundagi 19/05-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: Farg‘ona vodiysi aholisida miopiya kasalligining tarqalishi va profilaktikani takomillashtirish yo‘llari ishlab chiqish tartibiga rioya qilish tartibining o‘zgarishi natijasida miopiyaning turli darajalarni tashxislash va nogironlikni oldini olish maqsadida. Iqtisodiy samaradorligi: miopiyani davolash maqsadida esa bir o‘quvchini davolash uchun kuniga 90000 va bir kurs uchun 900000 so‘mni, yiliga ikki marta davolash uchun 1800000 so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: maktab o‘quvchilari orasida yuqori darajadagi miopiya kuzatilgan yuqori sinf o‘quvchilarida vegetativ asab tizimi simpatik ta’sirining me’yoriy darajadan ustunligi ko‘z yoshida kortizol darajasining yuqori ko‘rsatkichlari hamda to‘r parda va ko‘ruv nervi diskining morfometrik o‘zgarishlari bilan korrelyasion bog‘liqligini o‘rni asoslash orqali patsientlarning xayot sifatini yaxshilash tartibi ishlab chiqilgan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: ilk bor Farg‘ona vodiysi aholisi vakillari orasida TGFB1 genidagi rs1800469, rs1800470, rs1800471, rs1800468 va ACE genidagi rs4646994 polimorfizmlarining allel va genotipik variantlarining uchrash darajasi va ushbu allel va genotiplarning miopiyaning patogenetik mexanizmining o‘rni isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 90/u-son bilan tasdiqlangan «Farg‘ona vodiysi aholisi orasida miopiyani tarqalishini baholashning o‘ziga xos xususiyatlari » hamda 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 89/u-son bilan tasdiqlangan «Miopiyani rivojlanishida genetik omillarni o‘rnini aniqlash» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Joriy etilishi: Mazkur taklif Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Termiz filiali bo‘yicha 08.02.2025 yildagi 9-T-son, Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi bo‘yicha 12.02.2025 yildagi 28-P-son, buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 10 iyundagi 19/05-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: Farg‘ona vodiysi aholisida miopiya kasalligining tarqalishi va profilaktikani takomillashtirish yo‘llari ishlab chiqish tartibiga rioya qilish tartibining o‘zgarishi natijasida miopiyaning turli darajalarni tashxislash va nogironlikni oldini olish maqsadida. Iqtisodiy samaradorligi: molekular-genetik tadiqotlarga bir nafar o‘quvchiga o‘rtacha bitta genga 76000 so‘mni, 130 nafar o‘quvchilar uchun 9880000 ming so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi. Hulosa: maktab o‘quvchilar orasida miopiyaning turli bosqichlarini aniqlashtirishda TGFB1 genidagi rs1800469, rs1800470, rs1800471, rs1800468 va ACE genidagi rs4646994 gen genotip va allellarning polimorfizmini o‘rni asoslash, og‘ir darajasida jarroxlik amaliyotidan keyingi asoratlar darajasini kamaytirish hamda bemorlarni hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan.
beshinchi ilmiy yangilik: maktab o‘quvchilar orasidan tanlangan populyasion guruhda miopiyaning rivojlanishi hamda TGFB1 geni rs1800469, rs1800470, rs1800471, rs1800468 polimorf lokuslarining noxush allel variantlari o‘rtasida yuqori tendensiya darajasida axamiyatli assotsiativ bog‘liqlikning mavjudligi va uning kasallikni erta tashxislashdagi ushbu genlarni allellarni samarali tartibi isbotlangan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: bo‘yicha takliflar Andijon davlat tibbiyot instituti Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 90/u-son bilan tasdiqlangan «Farg‘ona vodiysi aholisi orasida miopiyani tarqalishini baholashning o‘ziga xos xususiyatlari» hamda 2024 yil 24 dekabrdagi 6-i 89/u-son bilan tasdiqlangan «Miopiyani rivojlanishida genetik omillarni o‘rni aniqlash» nomli uslubiy tavsiyanomalar mazmuniga singdirilgan. Joriy etilishi: Mazkur taklif Respublika ixtisoslashtirilgan ko‘z mikroxirurgiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazining Termiz filiali bo‘yicha 08.02.2025 yildagi 9-T-son, Respublika ko‘z kasalliklari klinik shifoxonasi bo‘yicha 12.02.2025 yildagi 28-P-son, buyruqlari bilan amaliyotiga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashining 2025 yil 10 iyundagi 19/05-son xulosasi). Ijtimoiy samaradorligi: maktab o‘quvchilar orasidan tanlangan populyasion guruhda miopiyaning rivojlanishi hamda TGFB1 geni rs1800469, rs1800470, rs1800471, rs1800468 polimorf lokuslarining noxush allel variantlari o‘rtasida yuqori tendensiya darajasida ahamiyatli assotsiativ bog‘liqlikning mavjudligi va uning kasallikni erta tashxislashdagi o‘rni asoslash orqali miopiya kasalligining tarqalishi va profilaktikani takomillashtirish yo‘llari ishlab chiqish orqali va nogironlikni oldini olish tartibining o‘rni asoslash imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorligi: maktab o‘quvchilar orasidan miopiyaning tashxislashda molekulyar-genetik tadiqotlarni amalga oshirish uchun bir nafar o‘quvchiga o‘rtacha bitta genga 76000 so‘mni, 130 nafar o‘quvchilar uchun 9880000 ming so‘mni iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: Natijada Farg‘ona vodiysida istiqomat qilib kelayotgan maktab o‘quvchilari orasida miopiya kasalligining tashxislashda molekulyar-genetik usullar yordamida xastalikning rivojlanishida irsiy omillarni o‘rni baholash orqali miopiyani tarqalishini oldini olish bemorlarning ko‘rish sifati yaxshilash orqali bemorlarning hayot sifatini yaxshilash imkonini bergan.
