Uzakova Ma’mura Abdurayimovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “Turkiy tillar oilasiga mansub uch tilli elektron tarjima uchun lingvo-matematik modellar va hisoblash algoritmlari”,05.01.07 – “Matematik modellashtirish. Sonli usullar va dasturlar majmui” (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.1.PhD/T5300.
Ilmiy rahbar: Nazirova Elmira Shodmonovna, texnika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: 
Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti.
Ilmiy kengash faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, Ilmiy kengash raqami: Muhammad
 al-Xorazmiy nomidagi Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, DSc.13/30.12.2019.T.07.01.
Rasmiy opponentlar: Muhammadieva Dildora Kabilovna, texnika fanlari doktori, dotsent; 
Bakaev Ilhom Izatovich, texnika fanlari falsafa doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Qarshi davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi. Uch tilli o‘zbek, qirg‘iz va qoraqalpoq tillari uchun elektron tarjimani amalga oshiruvchi lingvo-matematik model va algoritmlarni hamda dastriy majmuani ishlab chiqish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillarining leksik, morfologik bazasi asosida o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillari uchun murakkab so‘z birikmalarini hamda gap tuzilmasini hosil qilishning lingvo-matematik modellari va algoritmlari ishlab chiqilgan;
sodda va murakkab so‘zlar hamda gap tuzilmasini hosil qilishning lingvo-matematik modellari asosida o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillarining fonetik tuzilmasi uchun sodda so‘z yasalishi jarayonlarining lingvo-matematik modellari hamda algoritmlari ishlab chiqilgan;
sodda va murakkab so‘zlar hamda gap tuzilmasining lingvo-matematik modellari asosida o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillari uchun fe’l zamonlarini inobatga oluvchi sodda va murakkab so‘zlar hamda gap tuzilmasini hosil qiluvchi jarayonlarning lingvo-matematik modellari va algoritmlari ishlab chiqilgan;
o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillari uchun uch tilli elektron lug‘at hamda elektron tarjimon uchun ma’lumotlar bazasi asosida ilmiy-texnik sohadagi so‘zlarni qidirish va matnlarning o‘zaro tarjimasini aniqlash, o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillarida elektron tarjimani baholovchi kombinatsiyalangan metrika va uning hisoblash algoritmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Dissertatsiya doirasida olib borilgan tadqiqotlar natijasida ishlab chiqilgan algoritmlar va yaratilgan dasturiy majmua asosida:
o‘zbek tilidagi so‘zlarni morfologik tahlil qiluvchi lingvo-matematik modeli va algoritmlari asosida yaratilgan dasturiy majmua “The computer workshop” MChJ tahririyatidagi nashr materiallari va turli hujjatlar matnida morfem so‘zlarni avtomatik qidirish bo‘yicha kompyuter axborot texnologiyalaridan samarali foydalanish uchun joriy qilindi (O‘zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi 07.07.2025 yil 33-8/4721-sonli ma’lumotnomasi). Natijada nashriyot materiallari matnidagi omonim, sinonim, paronim so‘zlarni tahrir qilish, qidirish jarayonlari umumiy ish faoliyatining vaqtga nisbatan hajmini 1-2 barobarga qisqartirishga imkon berdi;
o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillarida murakkab so‘zlarni yasash algoritmi va lingvo-matematik modeli asosida ishlab chiqilgan dasturiy majmua “Big Makro World” MChJ tahririyatidagi nashr materiallari va turli hujjatlarni, matnlarni tarjima qilishda yuzaga keladigan kamchiliklarni bartraf etishda joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi 07.07.2025 yil 33-8/4721-sonli ma’lumotnomasi). Natijada taklif qilingan algoritmlar asosida ishlab chiqilgan dasturiy majmua “Big Makro World” tarjimalar byurosida elektron tarjima vaqtini 1-2 barobarga oshishiga imkon berdi;
o‘zbek, qoraqalpoq va qirg‘iz tillarida sodda va murakkab so‘zlar va gaplar hosil qilish, fonetik tahlil, gapda fe’l zamonlari tahlillarining lingvo-matematik modellari va hisoblash algoritmi asosida yaratilgan dasturiy majmua “ShARQ” nashriyotida ilmiy texnik matnlarni yuqori sifat va kontekstual aniqlik bo‘yicha elektron tarjimani amalga oshirishga joriy qilingan (O‘zbekiston Respublikasi Raqamli texnologiyalar vazirligi 07.07.2025 yil 33-8/4721-sonli ma’lumotnomasi). Natijada ilmiy-texnik matnlardagi sodda va murakkab so‘zlar va gaplarni hosil qilish, fonetik tahlil, gapda fe’l zamonlarining tahlillari, so‘zlarni qidirish va matnlardagi kontekstual aniqligi bo‘yicha 78,2 % ga erishildi.