Хурсанов Хайрулло Жўрақуловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Тамаки биоценозида Lepidoptera туркуми Noctuidae оиласи зараркунандалари биоэкологияси ва уларнинг сонини бошқариш усуллари”, 06.01.09 – Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.1.PhD/Qx1075.
Илмий раҳбар: Махматмуродов Алишер Улмасович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд агроинновациялар ва тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Хужаев Шомил Турсунович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Юсупова Махпуза Нумановна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Тошкент Давлат Аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Самарқанд вилояти Ургут тумани тамаки (Nicotiana tabacum) агробитоценозида учрайдиган Lepidoptera туркуми Noctuidae оиласи зараркунандаларининг биоэкологияси,  фенологияси, турли популяцияларини ўрганиш ва уларга қарши уйғунлашган ҳимоя қилиш тизимини ишлаб чиқиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Самарқанд вилояти Ургут тумани шароитида тамакининг Lepidoptera туркуми Noctuidae оиласи зараркунандаларини биологияси, тур таркиби (8 тур) ва доминант (3 та) турлари аниқланган;
тамаки экинининг кемирувчи зараркунанадаларининг иқтисодий зарар келтириш мезони (кузги тунлам 1 м2 майдонда 1,6 дона қурт ва ғўза тунлами 100 туп экинда 8,6 дона қурт) ва зарарлилик даражаси (кузги тунлам 2,9-3,7 балл, ғўза тунлами 3,1-4,1 балл) аниқланган;
тамакининг асосий тангақанотли зараркунандаларига қарши агротехник тадбирларнинг аҳамияти, биологик курашнинг биологик самарадорлиги (84,0-88,9 %) ва кимёвий курашнинг биологик самарадорлиги (89,0-94,6 %) аниқланган;
тамакини кемирувчи зараркунандалардан ҳимоя қилишда уйғунлашган ҳимоя тизими ишлаб чиқилган;
тамаки етиштиришда кузги ва ғўза тунламларига қарши биологик ҳамда кимёвий кураш усулларининг қўлланилиши натижасида 25,8-29,3 ц/га ҳосилдорликга ва 325,0-648,0 % рентабелликка эришилиши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Тамаки биоценозида Lepidoptera туркуми Noctuidae оиласи зараркунандалари биоэкологияси ва уларнинг сонини бошқариш усуллари бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
Тамакининг кемирувчи (Lepidoptera туркуми) зараркунандаларининг келтирадиган зарари аниқланиб, тамакининг “Вирджиния” навини етиштиришда кузги ва ғўза тунламлари тухум ва қуртларига қарши биологик курашда трихограмма ҳамда олтинкўз энтомофагларини 1:15 нисбатда қўллаш Самарқадн вилояти Ургут туманидаги тамакичиликка ихтисослашган фермер хўжаликларида жами 77,0 гектар майдонида жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 30-май даги 05/06-04-298-сон маълумотномаси). Натижада кузги ва ғўза тунлам тухумларига қарши трихограмма қўлланилганда 81,4 ва 87,8%, қуртларига қарши олтинкўз энтомофаглари қўлланилганда эса 67,7 ва 86,2 % гача биологик самарадорликка эришилган
Кузги тунлам қуртларига қарши кимёвий курашда “Enjeo” 24,7% сус.к. препаратини 0,25 л/га, ғўза тунлами қуртларига қарши “Indoks super” сус.к 0,3 л/га меъёрда қўллаш технологияси Самарқанд вилояти Ургут туманидаги тамаки етиштирувчи фермер хўжаликларида 26,0 гектар майдонида жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 30-май даги 05/06-04-298-сон маълумотномаси). Натижада кузги тунлам қуртларига қарши “Enjeo” 24,7 % сус.к препаратини 0,25 л/га меъёрда қўлланилганда 83,3 %гача, ғўза тунлами қуртларига қарши “Indoks super” сус.к 0,3 л/га меъёрда қўлланилганда 87,4 % гача биологик самарадорликка эришиш имконини берган.
кузги ва ғўза тунлам тухумларига қарши трихограмма, қўртларига қарши олтинкўз энтомофагларини 1:15 нисбатда, кузги тунламга қарши кимёвий курашда “Enjeo” 24,7% сус.к. препаратини 0,25 л/га, ғўза тунламига қарши “Indoks super” сус.к 0,3 л/га меъёрда қўллаш технологиялари Самарқанд вилояти Ургут туманидаги фермер хўжаликларида жами 103 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 30-май даги 05/06-04-298-сон маълумотномаси). Натижада кузги ва ғўза тунлам тухумларига қарши биологик кураш қўлланилганда назорат вариантига нисбатан 12,5-12,8 ц/га, кимёвий кураш қўлланилганда 15,9-17,1 ц/га қўшимча ҳосил олиш имконини берган.
“Тамаки биоценозида Lepidoptera туркуми зараркунандаларига қарши кураш бўйича тавсиянома” ишлаб чиқилган ва амалиётга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 30-май даги 05/06-04-298-сон маълумотномаси). Натижада ушбу тавсиянома ўсимликларни ҳимоя қилиш соҳаси мутахассислари, олий таълим муассасалари талабалари, магистрлари ва тамаки етиштирувчи ердан фойдаланувчиларга тамакининг кемирувчи (Lepidoptera туркуми) зараркунандаларидан ҳимоя қилишда муҳим илмий услубий қўлланма сифатида хизмат қилган.