Qutlimuratov Yusup Qulbaevichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va joylashtirishni ekologik modellar asosida optimallash algoritmlari», 05.01.02–Tizimli tahlil, boshqaruv va axborotni qayta ishlash (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2017.4.PhD/T506.
Ilmiy rahbar: Uteuliev Nietbay Uteulievich, fizika-matematika fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Nukus filiali.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent axborot texnologiyalari universiteti, DSc.27.06.2017.T.07.01.
Rasmiy opponentlar: Kabulov Anvar Vasilovich, texnika fanlari doktori, professor; Tuxtanazarov Dilmurod Solijonovich, texnika fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Yetakchi tashkilot: Irrigatsiya va suv muammolari ilmiy-tadqiqot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va joylashtirish masalalarini optimallashtirishning ekologik modellarini ishlab chiqish va qaror qabul qilishning algoritmik va dasturiy ta’minotini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini va optimallashga bir o‘lchamli, ko‘p o‘lchamli va batafsil tahlil qilishga tizimli yondashishning usullari ishlab chiqilgan;
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va joylashtirish masalasining ikki va ko‘p mezonli ekologik modellari va echish usullari ishlab chiqilgan;
ikki mezonli ekologik model` uchun marginallik munosabatlari o‘rnatilgan va resurslar turg‘unligi asosida iqtisodiy samaradorlik funksiyasini baholash mezoni ishlab chiqilgan;
ko‘p mezonli optimallashtirish va boshqaruv qarorlarini qabul qilishga ko‘maklashuvchi algoritmlar asosida Pareto to‘plamini tuzish algoritmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Ko‘p mezonli ekologik modellar, optimallashtirish va boshqaruv qarorlarini qabul qilishga ko‘maklashuvchi algoritmlar va muloqotli dasturiy majmualar bo‘yicha olingan natijalar asosida:
parametrik dasturlashning algoritmik usullariga doir «Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va joylashtirish masalalarini echish uchun dasturiy vosita», «Qishloq xo‘jalik ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va joylashtirishning determinirlangan va stoxastik masalalarini echish uchun muloqotli dasturiy majmua» dasturiy vositalaridan boshqaruv qarorlarini qabul qilishda foydalanish mumkinligi to‘g‘risida «UNICON.UZ» DUK tomonidan xulosa berilgan («UNICON.UZ» DUKning 2018 yil 20 dekabrdagi xulosasi). Natijada qulay grafik interfeysga ega bo‘lgan ko‘p mezonli masalalarni echishning muloqotli dasturiy majmuasi boshqaruv qarorlarini qabul qilishga ko‘maklashuvchi algoritmlar asosida echim variantlarini tahlil qilish imkonini bergan;
qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini ixtisoslashtirish va joylashtirishning ikki mezonli ekologik modellari, ikkilik munosabati, optimallik shartlari, boshqaruv qarorlarini qabul qilishga ko‘maklashuvchi algoritmlar asosida Pareto to‘plamini tuzishning usuli va algoritmlari Qoraqalpog‘iston Respublikasi Nukus tumani «Shortanbay» va «Nukus» massivlari fermer xo‘jaliklari amaliyotiga joriy qilingan (Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligining 2018 yil 19 noyabrdagi 33-8/8626-son ma’lumotnomasi). Ilmiy tadqiqot natijasida ishlab chiqilgan qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishini maksimallash mezoni bo‘yicha optimallashtirishda yillik o‘sishni 5%dan 15%gacha orttirish imkoni yaratilgan;
suv resurslarini hisobga oluvchi ekologik modellar, ko‘p mezonli masalalarni echishning va boshqaruv qarorlarini qabul qilishning usul va algoritmlari asosida yaratilgan dasturiy vosita Nukus tumani «Shortanbay» va «Nukus» massivlari fermer xo‘jaliklari amaliyotiga joriy qilingan (Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligining 2018 yil 19 noyabrdagi 33-8/8626-son ma’lumotnomasi). Natijada suv iste’moli minimumi mezoni bo‘yicha optimallashtirishda suv iste’moli rejaga nisbatan 8%dan 25%gacha tejalishining imkoni yaratilgan;
resurslar turg‘unligi va marginallik munosabatlari asosida iqtisodiy samaradorlik funksiyasini baholash algoritmlari va usullari Kegayli tumani fermer xo‘jaliklari amaliyotiga joriy qilingan (Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarni rivojlantirish vazirligining 2018 yil 19 noyabrdagi 33-8/8626-son ma’lumotnomasi). Natijada qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishining yillik o‘sishi bo‘yicha resurslar turg‘unligida iqtisodiy samaradorlik ko‘rsatkichini 3%dan 8%gacha orttirish imkonini bergan.
