Ҳотамова Райҳон Сулаймоновнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ревматик юрак нуқсонлари негизида ривожланган сурункали юрак етишмовчилигида буйраклар дисфункцияси ва унга глифлозинларнинг таъсирини баҳолаш» 14.00.05–Ички касалликлар (тиббиёт фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.3.PhD/Tib4863.
Илмий раҳбар: Тошева Ҳакима Бекмуродовна, тиббиёт фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Бухоро давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Бухоро давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.04.2022.Tib.93.02.
Расмий оппонентлар: Жарилкасинова Гавҳар Жанузаковна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Жабборов Озимбай Отаханович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Кубан давлат тиббиёт университети (Россия Федерацияси).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ревматик юрак нуқсонлари негизида ривожланган сурункали юрак етишмовчилигида буйраклар дисфункцияси ва унга комплекс даво негизидаги глюкоза-натрий ко-транспортори 2 тип селектив ингибитори гуруҳидаги – эмпаглифлозиннинг таъсирини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ревматизм оқибатида вужудга келган юрак нуқсонлари асосида ривожланган сурункали юрак етишмовчилиги бўлган беморларда буйрак ичи гемодинамикаси ўзгаришлари солиштирма ўрганилган ва уларда резистентлик индекси юқорилиги исботланган; 
илк бор ревматик касаллик туфайли юзага келган юрак нуқсонлари асосида шаклланган сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда буйрак каналчаларининг зарарланиш даражасини аниқлашда КИМ-1 биомаркерининг аҳамияти борлиги исботланган;
ревматизм оқибатида вужудга келган юрак нуқсонлари асосида ривожланган сурункали юрак етишмовчилигига таркибида глюкоза-натрий симпортер 2 тип селектив ингибитори эмпаглифлозин мавжуд бўлган стандарт давони буйрак гемодинамикаси кўрсаткичлари, хусусан резистентлик индексига ижобий таъсири исботланган;
сурункали юрак етишмовчилигининг ревматизм оқибатида пайдо бўлган юрак нуқсонларида, глюкоза-натрий симпортер 2-тип селектив ингибитори - эмпаглифлозиндан иборат стандарт давони, интерлейкин-6, α-ўсма некроз омили, цистатин-C ва КИМ-1 кўрсаткичларини ишончли камайтириши ҳамда буйрак гемодинамикасига ижобий таъсири исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Бухоро давлат тиббиёт институтининг 2025 йил 1-апрелдаги №04/3226 сонли хатига кўра қуйидаги илмий янгилик ва самарадорликларга эришилган:
биринчи илмий янгилик: ревматизм оқибатида вужудга келган юрак нуқсонлари асосида ривожланган сурункали юрак етишмовчилиги бўлган беморларда буйрак ичи гемодинамикаси ўзгаришлари солиштирма ўрганилган ва уларда резистентлик индекси юқорилиги исботланган. Бу ҳолатлар нафақат функционал бузилиш, балки микроциркулятсиядаги патогенетик механизмларни ҳам кўрсатган. Ижтимоий самарадорлиги: сурункали юрак етишмовчилиги билан оғриган беморларда гемодинамик ўзгаришларни эрта аниқлаш имкони пайдо бўлиб, ўлим хавфини камайтириш, шифохонада ётиш даврини қисқартириш ва ҳаёт сифатини яхшилашга замин яратилган. Иқтисодий самарадорлиги: ушбу кўрсаткичлар асосида беморларни қўшимча текширувлардан озод этиш, мураккаб ва қимматбаҳо диагностика ўрнига резистентлик индекси асосида баҳолаш имкони яратилган. Бир бемор учун тахминан 410000 сўмгача маблағ тежалишига эришилган. 100 нафар бемор бўйича умумий самарадорлик 41000000 сўмни ташкил этган. Хулоса: ревматик юрак нуқсонлари билан кечувчи сурункали юрак етишмовчилигида гемодинамик ўзгаришларнинг илк белгилари ушбу касалликнинг оғирлик даражасини аниқлашда аҳамиятли кўрсаткич бўлиб, ташхис ва даволаш самарадорлигини оширишга хизмат қилган. Илмий ва иқтисодий самарадорлик натижасида беморларга кўрсатиладиган тиббий ёрдамнинг самарадорлиги оширилди ва харажатлари сезиларли даражада қисқартирилишига эришилган. Натижада, ҳар бир бемор ҳисобига бюджет маблағларини 205000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 410000 сўмгача тежашим конини берган. 
иккинчи илмий янгилик: илк бор ревматик касаллик туфайли юзага келган юрак нуқсонлари асосида шаклланган сурункали юрак етишмовчилиги мавжуд беморларда буйрак каналчаларининг зарарланиш даражасини аниқлашда КИМ-1 биомаркерининг аҳамияти борлиги исботланган. КИМ-1 нияллиғланиш цитокинлари (α-ўсма некроз омили, интерлейкин-6) билан узвий боғлиқлиги аниқланган. Ижтимоий самарадорлиги: ушбу диагностика услуби мутахассисларга каналчалар шикастланишини эрта аниқлаш ва яллиғланиш жараёнларини назорат қилиш имконини берган. Бу беморларнинг ҳаёт тарзини яхшилаш ва ўлим хавфини камайтиришга хизмат қилишига эришилган. Иқтисодий самарадорлиги: каналчалар ва коптокчалар патологиясини аниқлаш учун қимматбаҳо ва инвазив методлар ўрнига КИМ-1 ва цистатин-C каби маркерлардан фойдаланиш орқали ҳар бир бемор учун ўртача 460000 сўм, 100 беморда 46000000 сўмгача маблағ тежалишига эришилган. Хулоса: фақат стандарт креатинин ва КФТ кўрсаткичларига эмас, балки молекуляр маркерларга асосланган ташхис усулининг жорий қилиниши урункали юрак етишмовчилигида диагностикаси ва патогенетик тушунишда янги босқични бошлашига эришилган. Ушбу ташхислаш мезонлари беморларда ревматик юрак нуқсонлари негизида ривожланган сурункали юрак етишмовчилигида буйракларнинг айнан қайси функсиясига таъсир кўрсатаётганлиги, ЮИК натижасида келиб чиққан сурункали юрак етишмовчилигида дифференциал диагностика қилиш ва шунга мос равишда самарали даволаш мезонларини ишлаб чиқиш имконини берган. Илмий ва иқтисодий самарадорлик натижасида беморларга кўрсатиладиган тиббий ёрдамнинг самарадорлиги оширилди ва харажатлари сезиларли даражада қисқартирилишига эришилган. Натижада, ҳар бир бемор ҳисобига бюджет маблағларини 215000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 460000 сўмгача тежаш имконини берган.
учинчи илмий янгилик: ревматизм оқибатида вужудга келган юрак нуқсонлари асосида ривожланган сурункали юрак етишмовчилигига таркибида глюкоза-натрий симпортер 2 тип селектив ингибитори эмпаглифлозин мавжуд бўлган стандарт давони буйрак гемодинамикаси кўрсаткичлари, хусусан резистентлик индексига ижобий таъсири исботланган. Бунинг натижасида эмпаглифлозиннинг нефропротектив таъсири илмий асосда исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: эмпаглифлозин қўлланилиши орқали касалликни барқарорлаштириш, шифохонада даволаниш муддатини қисқартириш ва беморлар ҳаёт сифатини яхшилашга эришилган. Ушбу ўзгаришлар мутахасисларга ривожланиб бораётган ревматик юрак нуқсонлари асносида ривожланган СЮЕ ларда буйраклар дисфункциясини яллиғланиш цитокинлари патогенезини яхшироқ тушунишга, эрта ташхис қўйишга ва самарали даволаш усулларини ишлаб чиқиш имконини берган. Иқтисодий самарадорлиги: тадқиқотда аниқланган беморлардаги буйрак гемодинамикаси ва яллиғланиш факторларини баҳолаш орқали ревматик юрак нуқсонлари негизида ривожланган СЮЕ да буйраклар дисфункциясини аниқлаш ва мақсадли даволашни ташкил этиш имконини берган. Эмпаглифлозинни стандарт даво таркибига қўшиш шунчаки клиник самара эмас, балки соғлиқни сақлаш тизимида тежамкор ва мақсадли ресурс тақсимотини таъминлайдиган стратегик ёндашувдир. Бу даво модели нафақат бемор соғлиғини, балки тизим иқтисодиётини ҳам мустаҳкамлаган ва ҳар бир бемор учун 520000 сўмни иқтисод қилиш имконини берган. Беморлар учун қўшимча дорилар ва текширувлар эҳтиёжи камайиб, ўртача 520000 сўм, 100 бемор учун 52000000 сўмгача маблағ тежалиши таъминланган. Хулоса: глюкоза-натрий симпортер ингибиторларининг юрак-буйрак континуумдаги аҳамияти асосланган ҳолда тасдиқланган, бу эса фақат диабетик эмас, ревматик СЮЕ да ҳам самарали эканлигини кўрсатилган. Илмий ва иқтисодий самарадорлик натижасида беморларга кўрсатиладиган тиббий ёрдамнинг самарадорлиги оширилди ва харажатлари сезиларли даражада қисқартирилишига эришилган. Натижада, ҳар бир бемор ҳисобига бюджет маблағларини 242000 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 520000 сўмгача тежаш имконини берган. 
тўртинчи илмий янгилик: сурункали юрак етишмовчилигининг ревматизм оқибатида пайдо бўлган юрак нуқсонларида, глюкоза-натрий симпортер 2-тип селектив ингибитори - эмпаглифлозиндан иборат стандарт давони, интерлейкин-6, α-ўсма некроз омили, цистатин-C ва КИМ-1 кўрсаткичларини ишончли камайтириши ҳамда буйрак гемодинамикасига ижобий таъсири исботланган. Ижтимоий самарадорлиги: эмпаглифлозин орқали яллиғланиш цитокинлари, цистатин-C ва КИМ-1 ни самарали камайтириш — фақат лабораториядаги керакли натижалар эмас, балки амалий ижтимоий таъсирга эга бўлган стратегик илмий янгиликдир. Унинг натижасида беморнинг жисмоний ҳолати, руҳий барқарорлиги ва жамиятдаги ижтимоий фаоллиги қайта тиклангани, қон биомаркерлари орқали юрак ва буйрак ўртасида гипатофизиологик боғлиқликни англаш имконияти пайдо бўлган. Бу эса эрта таҳлил қилиш, мураккаб ҳолатларни тез аниқлаш чора тадбирлари ва даволашни индивидуаллаштириш имконини яратган. Иқтисодий самарадорлиги: бу илмий янгиликнинг иқтисодий аҳамияти — фақат шифохонада ётоқ ёки дори нархи билан чегараланмаган. Унинг самараси шундаки: бемор соғлиғини сақлайди, давлат бюджети маблағларини тежалган, тезкор ва мақсадли тиббий қарорлар қабул қилиш имконини яратган, тез-тез касалланиш билан боғлиқ ижтимоий харажатларни бартараф этилишига эришилган. Ҳар бир бемор учун тахминан 495000 сўм, 100 нафар бемор ҳисобида 49500000 сўм маблағ тежалишига эришилган. Хулоса: юрак ва буйрак ўртасидаги узвий патогенетик боғлиқликни тасдиқловчи лаборатор-асбобий кўрсаткичлар ўртасидаги статистик ва клиник алоқалар илк бор аниқланган. Бу эса фақат даво самарасини эмас, балки касалликнинг келгусидаги оқибатларини ҳам башорат қилиш имконини яратилишига эришилган. Илмий ва иқтисодий самарадорлик натижасида беморларга кўрсатиладиган тиббий ёрдамнинг сифати оширган ва даволаш харажатлари камайтирилишига эришилган. Натижада, ҳар бир бемор ҳисобига бюджет маблағларини 227700 сўмга ва бюджетдан ташқари маблағларни 495000 сўмгача тежаш имконияти яратилган. Илмий янгиликнинг амалиётга жорий қилиниши: Бухоро шаҳар тиббиёт бирлашмаси 2024 йил 14 ноябрдаги 2111-2-42-ТБ/2024-сонли, Навоий вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг 2024 йил 29 ноябрдаги №65 сонли буйруқлари билан амалиётга жорий қилинган.
Хулоса: ишлаб чиқилган клиник-лаборатор мезонлар, буйрак дисфункциясини эрта босқичларида ошадиган маркерлар, шунингдек, ревматик генезли СЮЕ да буйраклар дисфунксиясини эрта ташхислаш ва даволаш алгоритмининг жорий этилиши ташхислаш ва даволаш самарадорлигини ошириш, асоратлар ва касалхонага ётқизиш давомийлигини камайтириш имконини берган. Олиб борилган илмий-тадқиқот натижаларининг амалиётга тадбиғи бўйича Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий техник кенгашнинг 2025 йил 22-майдаги 18/06сонли йиғилиш баённомасига асосан илмий тадқиқот ишлари натижаларини амалиётга тадбиғи бўйича хулоса олинган.