Хўжаева Нафисахон Тоштемировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Фритиллариа северзоwии – олғи доривор ўсимлигининг кимёвий таркиби, фармакологик хусусиятлари ва табобатда қўлланилиши», 14.00.41 - Халқ табобати (кимё фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.3.PhD/К896.
Илмий раҳбар: Абдуғаниев Бахтиёр Ёрмахаматович, кимё фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат университети
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қўқон давлат университети, PhD.03/08.05.2025.К/Т.130.04.
Расмий оппонентлар: Хожиматов Махсадбек Муйдинович, кимё фанлари доктори, профессор; Маматқулова Сурайёхон Абдусаматовна, кимё фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ўзбекистонда ўсувчи Фритиллариа северзоwии ўсимлиги таркибидаги флавоноидлар, витаминлар, оқсиллар, аминокислоталар, полисахаридлар, макро- ва микроелементларни, ўсимлик экстрактларининг фармакологик хусусиятларини аниқлаш ҳамда биологик фаол қўшимчалар ишлаб чиқишдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ф. северзоwии ўсимлиги таркибидаги флаваноидлар ва витаминлар миқдори ЮССХ усули ёрдамида ўсимлик органлари кесимида алоҳида-алоҳида ўрганилган ҳамда миқдорий баҳоланган, натижада ушбу флавоноид таркиби очиб берилган, шунингдек ўсимлик Б2 витаминининг юқори миқдордаги манбаи эканлиги исботланган;
Ф. северзоwии ўсимлигининг оқсил моддалари ва уларнинг аминокислота таркибини биринчи марта аниқланган бўлиб унинг асосида ўсимликнинг ер ости қисми оқсиллари таркибида барча муҳим аминокислоталар мавжудлиги исботланган;
Ф. северзоwии ўсимлигининг макро- ва микрўлементлари илк бор тадқиқ этилган, таркибидаги нисбатан юқори миқдорлардаги (К, Cа, Мг, На, С, П, Фе) ҳамда зарарли элементлар (Cр, Cу, Ни, Ли, В)нинг сифат ва миқдорий кўрсаткичлари аниқланган, жами 30 та кимёвий элементнинг ҳар бири спектр соҳасига кўра аниқланган;
ўсимлик ер остки қисми экстракти этиласетатли фракциясининг ўткир заҳарлилик кўрсаткичини ўрганиш натижасида унинг ЛД50 кўрсаткичи 736.0 мг/кг эканлиги аниқланган, бу кўрсаткич орқали фракциянинг ўткир заҳарлилиги жиҳатидан кам заҳарли моддалар гуруҳига, яъни ИВ синфга кириши исботланган;  
олинган фракциянинг гепатопротектор фаоллиги Фосфоглив препаратига нисбатан қиёслаш асосида Ф. северзоwии ўсимлиги экстрактининг 25.0 мг/кг дозада берилиши ҳайвонлардаги заҳарланиш оқибатларини камайтириш, заҳарланиш аломатларини бартараф этилаётганлигини кўрсатган ҳамда соғлом ҳайвонлардаги биокимёвий кўрсаткичларга яқин қийматларга келиши орқали препаратнинг яққол терапевтик самарага эга эканлигини очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Ф. северзоwии ўсимлигининг органлар кимёвий таркибини аниқлаш, ажратилган моддаларнинг биологик фаоллигини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Ўзбекистон ҳудудида ўсувчи Ф. северзоwии ўсимлигининг кимёвий компонентларини сифат ва миқдорий аниқлашда усул ва услублар Биоорганик кимё институтининг “Ўсимликлар ҳашоратлар, таркибидан янги биологик фаол бирикмаларни ажратиб олиш, тозалаш, индивидуал бирикмаларга ажратиш ва улар асосида янги ҳосилаларини синтез қилиш ҳамда биологик фаолликларини ўрганиш” мавзусидаги илмий тадқиқотлар дастурларини бажарилишида ўсимлик илдизи, пояси ва барглари таркибидаги моддалар миқдори уларнинг гепатопротекторлик фаолликни намоён қилишини аниқлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2025 йил 28 июлдаги 4/1255-1833-сон маълумотномаси). Натижада, таркибида биофаол флавоноидлар сақловчи ўсимлик хомашёлари асосида гепатопротектор фаолликка эга бўлган субстанциялар ишлаб чиқиш имконини берган;
Ф. северзоwии ўсимлигини кимёвий тадқиқ этишнинг назарий хулосалари ва амалий натижалари асосида биологик фаол моддалар сақлаган ўсимлик хомашёси таркибидаги бирикмаларни ўсимлик органларидан олиниши, фракцияланиши ва ажратилиши бўйича ишлаб чиқилган схемалари Россия Федерацияси Сургут давлат университетининг “Шимол резаворлари ва доривор ўсимликларни етиштириш технологиялари ва биологик фаол бирикмаларини ажратиб олиш” мавзусидаги амалий тадқиқотлар лойиҳасида фойдаланилган (Россия Федерацияси Ханти-Мансийск автоном округи – Югра “Сургут давлат университети” бюджет олий таълим ташкилотининг 2025 йил 24 июлдаги 03-01/93-сон маълумотномаси). Натижада, Россия ҳудудидаги шимол резаворлари ва доривор ўсимликлардан биологик фаол бирикмаларини юқори унумларда ажратиб олиш ҳамда катта аниқликда сифат ва миқдорий баҳолаш имконини берган;
Ф. северзоwии ўсимлиги асосида олинган “Наф-ол” шифобахш чойини ишлаб чиқариш учун технологик йўриқнома ишлаб чиқилиб, ТЙ 204136479-001:2025 рақами билан рўйхатга олинган ҳамда ушбу йўриқнома асосида Ўзбекистон Республикаси Президенти администрасияси ҳузуридаги Тиббиёт бош бошқармасининг Санитария-эпидемиологик назорат  бошқармаси томонидан санитария-эпидемиологик хулосаси олинган (Ўзбекистон Республикаси Президенти администрасияси ҳузуридаги Тиббиёт бош бошқармасининг Санитария-эпидемиологик назорат  бошқармасининг 2025 йил 11 июлдаги 023479-сонли хулосаси). Натижада, Ф. северзоwии ўсимлиги биофаол бирикмалари асосида гепатит А ва Б касалликларида қондаги ферментлар миқдорини меъёрлаштирувчи гепатопротектор таъсирга эга шифобахш чой ишлаб чиқариш имконини берган.