Айматов Рустам Рузибаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Қурилиш материаллари саноати печларида газ ёқилғисининг ёниш самарадорлигини ошириш ва ёнув жараёнини такомиллаштириш”, 05.09.03–Иссиқлик таъминоти. Вентиляция, кондиционерлаш. Газ таъминоти ва ёритиш ихтисослиги бўйича, (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2022.4.PhD/Т1221
Илмий раҳбар: Халманов Актам Тошқуватович, физика-математика фанлари доктори, профессор в.б.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Самарқанд давлат архитектура-қурилиш университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК номи: Самарқанд давлат архитектура-қурилиш университети ҳузуридаги илмий даражалар берувчи PhD.26/27.02.2020.Т.109.01.
Расмий оппонентлар: Хайриддинов Ботир Эгамбердиевич, техника фанлари доктори, профессор.
Нурманов Сарвар Рузибоевич, техника фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Етакчи ташкилот: Жиззах Политехника институти.
Диссертация йўналиши назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади қурилиш материалларини пиширувчи саноат печлари учун газ ёндиргичларда ёнувчи газларнинг ёниш жараёнини лазер спектрал усул ёрдамида оптималлаштиришни бошқариш орқали янги газ ёндиргичнинг конструктив ечимини ишлаб чиқиш ҳамда унинг ўлчамлари ва иш режимини тузишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
когерент нурлар таъсирида газ алангасига киритилган элемент атомларини уйғотиш, уйғонган атомларни алангада ҳосил бўлаётган ионларни сигнал сифатида қайд қилишга асосланган табиий газнинг ёниш жараёнини бошқаришнинг когерент нурлар (лазер) спектрал усули ишлаб чиқилган;
газнинг ёниш жараёни ҳарорати (Т) ва газнинг сарфи (В) параметрлари орасидаги боғланишларни бир ўзгарувчили, чизиқли боғлиқлигини ифодаловчи, газ ёнишидаги икки зарба тўлқинининг зичлик (ρ), босим (п), тезлик (в), энергия (Э) каби параметрларининг координата ўқига ва вақтга боғлиқлигини ифодаловчи физикавий-математик моделлари ишлаб чиқилган;
тирқишли ва инжексион газ ёндиргичларда ёнувчи газ (пропан-бутан) ёнганида ажралиб чиқаётган иссиқлик миқдори Қтир=7,25МЖ (газ сарфи мгаз=0,2кг) ва Қинж=5,9МЖ (газ сарфи мгаз=0,13кг) ларни мос ҳолда экспериментал аниқланган;
конуссимон соплали инжексион ёндиргичга газ оксидловчини мажбурий киритиш йўли билан ёнувчи газнинг босими (П) ва газ сарфи (В) каби параметрларни ўзгартириш натижасида энг юқори бир хил (Т) ҳарорат аниқланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қурилиш материаллари саноати печларида газ ёқилғисининг ёниш самарадорлигини ошириш ва ёнув жараёнини такомиллаштириш мобайнида олинган илмий тадқиқот натижалари асосида таклиф этилаётган энергия тежамкор газ ёндиргич ускунаси Самарқанд вилояти Самарқанд туманида жойлашган “Қаноатбегим” МЧЖ нинг қурилиш материаллари, безак ғишт ишлаб чиқариш печларида синовдан ўтказилган ва тадбиқ этилган (“Ҳудудгазтаъминот”АЖ нинг 2025 йил 22 апрелдаги 03-10/3017-сон маълумотномаси).
Газ ёндиргич ускунасини амалиётга жорий қилиш натижасида “Қаноатбегим” МЧЖ нинг саноат печларида 1000 дона безак ғиштларни пишириш жараёнида аввалги газ ёндиргичларда 142,8 м3/соат, таклиф этилган газ ёндиргич ўрнатилгандан кейин 125,7 м3/соат ёқилғи сарфини, ёқилғини тежаш самарадорлиги 12,0 % ни ташкил этди.
Корхонанинг саноат печларида 35000 дона ғишт пишириш жараёнини инобатга олган ҳолда бир цикл давомида 598.5 м3/соат газ ёқилғисининг тежалишига, йил мобайнида эса 68827.5 м3/йил газ ёқилғисининг тежалишига имкон беради ва долзарб масала бўлган атроф муҳитга чиқаётган зарарли газларнинг улушини камайтиришга олиб келади.