Элбоева Мохинур Имомназар қизининг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “ПбМоО4, CаМоО4, Би12ГеО20 ва Би12СиО20 кристалларида акустооптик хоссаларнинг анизотропия қонуниятлари”, 01.04.03 - Молекуляр физика ва иссиқлик физикаси (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/FM1121.
Илмий раҳбар: Ахмеджанов Фархад Рашидович, физика-математика фанлари доктори,     профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: У.А. Арифов номидаги Ион-плазма ва лазер     технологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер     технологиялари институти, DSc.02/30.12.2019.FM/Т.65.01.
Расмий оппонентлар: Бахрамов Сагдулла Абдуллаевич, физика-математика фанлари доктори, академик, Қодиров Мўмин  Қодирович, физика-математика фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Материалшунослик институти
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади:Қўрғошин молибдати, калсий молибдати, висмут германати ва висмут силикати кристалларида     акустооптик хоссаларнинг анизотропиясини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Илк бор қўрғошин молибдати ва калсий молибдати кристалларида (100) ва (001) текисликларда тарқалувчи акустик тўлқинлар учун эффектив эластик константаларнинг анизотропияси аниқланиб, уларнинг ушбу кристалларда акустооптик сифат коеффициенти ўзгаришига таъсири ўрганилди;
калсий молибдати кристалларида соф кўндаланг акустик тўлқинлар бўйлама нормал йўналишларда ёруғлик дифракцияга учраганда, акустооптик сифат коеффициенти М2 нинг максимал қиймати (12‧10-15с3/кг) бўйлама тўлқинлардаги (2‧10-15с3/кг)  дифракцияга нисбатан 6 марта катталиги аниқланиб, бу қиймат ПбМоО₄ ва ТеО₂ каби юқори акустооптик сифатга эга кристалларнинг қиймати билан таққосланиши мумкинлиги кўрсатилди;
илк бор висмут германати ва висмут силикати кристалларида пиезо- ва электрооптик эффектлар ҳамда оптик фаоллик ҳиссасини ҳисобга олган ҳолда эффектив фотоеластик константалар ва акустооптик сифат коеффициентини аниқлаш учун тенгламалар олинди;
қўрғошин молибдати кристалларида неодим қўшимчаси мавжуд бўлганда эффектив фотоеластик константанинг 1,5 мартага камайиши кузатилиб, бу ПбМоО₄ кристалл панжарасида неодим ионларининг юқори ҳаракатчанлиги акустик тўлқин ва ёруғлик ўзаро таъсирида фотоеластик эффектни қисман камайтириши билан изоҳланди;
висмут германати ва висмут силикати кристалларида пиезо- ва электрооптик эффектлар ҳамда оптик фаолликни инобатга олиш натижасида акустооптик сифат коеффициенти М2 нинг максимал қийматлари кузатиладиган йўналишлар аниқланиб, улар [110] ўқига нисбатан перпендикуляр қутбланиш учун 200 ва параллел қутбланиш учун 1600 бурчакларда жойлашиши кўрсатилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Қўрғошин молибдати, калсий молибдати, висмут германати ва висмут силикати кристалларида акустооптик хоссаларнинг анизотропия қонуниятлари боъйича олинган илмий натижалар асосида:
Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети физика факултетининг Фотоника кафедрасида амалга оширилган “Металл оксидлари билан легирланган силикатларнинг термоелектрик хоссалари ва ўз-ўзидан ташкил бўлиш жараёнлари” мавзусидаги УЗБ-Инд-2021-78 амалий лойиҳасини амалга оширишда фойдаланилди. Хусусан, пиезо ва электрооптик эффектларнинг ҳиссаси тўғрисидаги маълумотлар висмут силикати кристалларидаги фотоеластиклик тензорининг компонентларидан фойдаланилган ва диссертация ишида бундай кристаллардаги гуруҳ ва фаза тезликларининг фарқи бўйича олинган натижалар ночизиқли оптик хоссаларга эга бўлган фотоник кристалларнинг хоссаларини ўрганишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий Университети 12.03.2025 й. 01/11 – 3541-сонли хат).
Қўрғошин молибдати кристалларидаги акустооптик ўзаро таъсирнинг анизотропиясини ўрганиш натижасида олинган диссертация иши натижаларининг назарий қисмидан Вуҳан университети Технологик фанлар институтининг Фундаментал тадқиқот жамғармаси томонидан қўллаб-қувватланган № 413100036 лойиҳа доирасида фойдаланилган (Хитой, Вуҳан университети, Вуҳан шаҳри, 2024 йил 18 ноябрдаги хат).
“Ултрасониcс” журналида нашр қилинган “Эхплоринг оф анисотропй оф аcоусто-оптиc интераcтион ин леад молйбдате cрйсталс” мавзусидаги мақоламиздаги тадқиқот натижаларимиз нуфузли хорижий журналларда нашр этилган ушбу  (Оптиcал Материалс 2024, Вол. 148, 114880 (ИФ=4.2, Қ1), Оптиcал Материалс 2024,Вол. 157, парт 2, 116320 (ИФ=4.2, Қ1), РЕНСИТ: Радиоелеcтрониcс. Наносйстемс. Информатион Течнологиес 2024, Вол.16, Но.7, п. 837-846 (ИФ=0.6, Қ4)) журналларда акустооптик ўзаро таъсир асосида Аммоний флороберилат кристалларида пиезо-оптик ва эласто-оптик таъсирларни, Рб2СО4 кристалларининг пиезо-оптик хусусиятлари , кремнийнинг тўлқин ўтказгич микротузилмаларига акустик таъсирларни ҳисоблаш каби тадқиқот ишларида натижаларни тушунтириш имконини берган.
 

Yangiliklarga obuna bo‘lish