Бердиев Усмонжон Фармоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Протон алмашинувчи нанокомпозит мембрана синтези ва хусусиятлари”, 01.04.12 - Наноматериаллар физикаси ва технологияси (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.3.PhD/FM1164.
Илмий раҳбар: Ашуров Хатам Бахранович, техника фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: У.А. Арифов номидаги Ион-плазма ва лазер технологиялари институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти, DSc.02/30.12.2019.FM/Т.65.01.
Расмий оппонентлар: Қувондиқов Ваҳобжон Ортиқович, физика-математика фанлари доктори, кат.и.х. Ашуров Жамшид Мингнорович, кимё фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ислом Каримов номидаги Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Арзон ва самарали нанокомпозит протон алмашинувчи мембрана синтезлаш ва унинг физик-кимёвий, электрокимёвий хусусиятларини ўрганиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
- илк бор нанокомпозит протон алмашинувчи мембрана синтези учун диоксид кремний нанозарраларини синтез прекурсори тетроетоксисилан ва абсолют спирт олиш қурилмаси (ФАП 01228 ва № ИАП 06099) ишлаб чиқилди;
- илк бор абсолют спирт олиш қурилмасида 99.99%ли абсолют спирти олиниб, техник кремний ва абсолют спирт дан фойдаланиб, алкооксисилан синтезлаш реакторида тозалиги 99 % бўлган тетроетоксисилан синтезланди;
- илк бор тетроетоксисилан дан нанокомпозит протон алмашинувчи мембрана синтез қилиш учун тайёрланган полимер эритмаси муҳитида (ин суите), тўғридан-тўғри кремний диоксидининг ~100нм атрофидаги нанозарралари синтез қилиш усули яратилди;
- илк бор нанокомпозит протон алмашинувчи мембрана синтезида сулфоловчи агент сифатида маҳаллий махсулот бўлган алкилбензосулфокислотадан фойдаланилди;
- илк бор поливинил спиртидан янтар кислотаси билан органик пайвандланган, структурасига алкилбензосулфо кислота, СиО2 нанозарралари ва углерод нанонайлари киритилган янги нанокомпозит протон алмашинувчи мембрана синтез усули яратилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Диссертация доирасида олинган натижалар асосида “Абсолют спирт олиш қурилмаси” (ФАП 01228) ва “Алкооксисиланларни бевосита синтези реактори” (ИАП 06099) каби техник ечимларга патентлар олинди. Ушбу технологиялар нанокомпозит мембраналар синтезида, хусусан диоксид кремний нанозарраларини бир ҳил тақсимлаш ва реактив муҳитни назорат қилишда муҳим рол ўйнади. Бу эса юқори даражада селектив, барқарор ва самарали протон ўтказувчи мембраналар ишлаб чиқаришга имкон берди.
Мазкур патентлар диссертация ишида қўлланилган нанокомпозит мембраналар синтезида асосий технологик ечимлар сифатида хизмат қилган бўлиб, ПВС асосидаги протон алмашинувчи мембраналарни реагентларну маҳаллийлаштириш орқали ишлаб чиқариш жараёнлари самарадорлигини оширган. Амалий жиҳатдан, яратилган мембраналар ванадий оқим аккумуляторларининг самарадорлигини ошириш, нархини камайтириш ва хизмат муддатини узайтиришда катта имконият яратади. Нафион каби қиммат материалларга нисбатан арзонлиги, экологик хавфсизлиги ва юқори эксплутацион хусусиятлари туфайли ушбу мембраналарни саноатга жорий этиш истиқболлари катта аҳамият касб этади.