Қуриёзов Элмурод Ражаббой ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи): Ўзбек тили учун трансформерга асосланган тил модели ва дастурий таъминоти, 05.01.11 – Рақамли технологиялар ва сунъий интеллект (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.2.PhD/T5802
Илмий раҳбар: Арипов Мерсаид, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Мирзо Улуғбек номидаги Ўзбекистон Миллий университети.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, Илмий кенгаш рақами: Рақамли технологиялар ва сунъий интеллектни ривожлантириш илмий-тадқиқот институти, DSc.13/30.12.2021.Т.142.01.
Расмий оппонентлар: Мухамедийева Дилноз Тулкуновна, техника фанлари доктори, профессор; Жернеж Виčиč, PhD, доцент (Словения).
Етакчи ташкилот: Озарбайжон Республикаси Фан ва Таълим вазирлиги, Бошқарув тизимлари институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тили морфологик хусусиятларини ҳисобга олувчи ва трансформер технологиясига асосланган тил моделини яратиш, турли хил – ниқобли тил модели (МЛМ), сентимент таҳлили, матнларни таснифлаш ва атоқли отларни аниқлаш (НЕР) каби НЛП вазифаларида ишловчи алгоритмлар ва дастурий таъминотнини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
ўзбек тили морфологик хусусиятларини ҳисобга олувчи янги морфологик онгли токенизатор алгоритми ишлаб чиқилган;
турли ҳажм ва сифатдаги матн корпусларидан фойдаланган ҳолда ўзбек тили учун трансформер технологияси асосида БЕРТбек модели яратилган;
сентимент таҳлили, матнларни таснифлаш, ва артоқли отларни аниқлаш каби фундаментал НЛП вазифалари учун билимлар базаси шакллантирилди;
БЕРТбек моделини ўзбек тили учун сентимент таҳлили, матнларни таснифлаш ҳамда атоқли отларни аниқлаш каби НЛП иловаларига тадбиқи технологияси ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Ўзбек тили матнлари учун морфологик сезгир токенизацияга эга бўлган ва трансформер технологияси асосида қурилган БЕРТбек тил модели, унинг турли НЛП вазифаларга мўлжалланган моделлари ҳамда яратилган дастурий таъминоти ёрдамида олинган илмий янгиликлар асосида:
БЕРТбек модели, морфологик токенизатор ва дастурий таъминот “МААБ Инноватион МЧЖ” фаолиятида “дата аналйтиcс” хизматлари доирасида амалиётга татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси рақамли технологиялар вазирлигининг 2025-йил 6-августдаги 34-8/5532-сонли маълумотномаси). Натижада ташкилотнинг фойдаланувчилар мурожаатларини таҳлил қилиш тезлиги 15-20% га яхшиланган;
сентимент таҳлили ва матнларни таснифлаш вазифаларини бажарувчи моделлар “Софт Соурcес СС МЧЖ” компаниясининг бизнес интеллекти ва маълумотлар муҳандислиги хизматлари доирасида амалиётга татбиқ этилган (Ўзбекистон Республикаси рақамли технологиялар вазирлигининг 2025-йил 6-августдаги 34-8/5532-сонли маълумотномаси). Натижада ушбу НЛП воситалари маълумотларни қайта ишлаш тезлигини 20% га ошириш ва аналитик ҳисоботларнинг аниқлигини сезиларли даражада яхшилаш имконини берган;
БЕРТбек модели Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари университети Урганч филиалида ўқитиладиган Сунъий интеллект фани доирасида амалий машғулотлар учун жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси рақамли технологиялар вазирлигининг 2025-йил 6-августдаги 34-8/5532-сонли маълумотномаси). Натижада дарсни ташкил қилиш жараёнинида вақтдан 10-15% тежалишига эришилган.