Aбдуллаев Сардорбек Кадамовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I.    Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Болаларда бронхиал астманинг аллергик ринит ва атопик дерматит билан коморбидлик фенотипларининг клиник-иммунологик ва биокимёвий хусусиятлари”, 14.00.09 – Педиатрия (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: B2022.2.PhD/Tib2729.
Илмий раҳбар: Шамсиев Фуркат Мухитдинович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи,  ИК рақами: Тошкент педиатрия тиббиёт институти, DSc.04/30.12.2019.Tib.29.01.
Расмий оппонентлар: Алиев Ахмаджон Лутфуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Набиева Умида Пулатжановна, тиббиёт фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади болаларда бронхиал астманинг аллергик ринит ва атопик дерматит билан бирга кечишининг турли фенотипларида клиник, иммунологик, биокимёвий ва микроэлемент ўзгаришларнинг хусусиятларини ўрганиш ҳамда комплекс ёндашув ва дифференциал даволаш услуларини такомиллаштиришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини келтириб чиқарувчи хавфли омиллар сифатида пери- ва интранатал даврларнинг ножўя кечиши, касалликка наслий мойиллиги, ёндош ва ўтказган касалликлар, аллергик касалликлар мавжудлиги, пассив чекиш, болани сунъий овқатлантириш эканлиги исботланган;
бронхиал астманинг коморбид шаклида иммун тизимнинг ҳолати, про- ва яллиғланишга қарши цитокинлар CD3+, CD4+, CD8+ лимфоцитларининг 1,65, 2,3 ва 1,7 мартага камайиши; IgE нинг 2,23 мартадан кўпроқ ошиши, IL-8 5,6 марта, IL-4 8,4 марта, TNF-α 3,8 марта ортди; INFγ 2,2 марта камайиши (Р<0,001) исботланган;
бронхиал астма ва коморбид патолгиялар билан бирга оғриган болаларда рух (Zn) ва селен (Se) даражалари 3 баробар паст (Р<0,001), мис (Cu) ва темир (Fe) даражалари эса 1,6 мартага юқори (Р<0,001) эканлиги аниқланиб, корреляцион таҳлда Se (r=+0,8), Zn (r=+0,71), Cu (r=+0,73) ва Fe (r=–0,91) бевосита иштирок этувчи иммунологик кўрсаткичлар билан юқори даражада боғлиқлиги исботланган;
бронхиал астма ва коморбид патолoгиялар билан бирга оғриган болаларда D витаминининг даражаси 2,14 мартага паст бўлиб (Р<0,001), касаллик хуружларининг сони, давомийлиги шунингдек ҳужайравий ва гуморал иммунитет ҳолати D витаминининг даражаси билан тўғри корреляция аниқланиб, мустақил хавф омили эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Болаларда бронхиал астманинг аллергик ринит ва атопик дерматит билан коморбидлик фенотипларининг клиник-иммунологик ва биокимёвий хусусиятларини эрта аниқлаш ҳамда ташхислаш ва даволашни яхшилаш бўйича олинган илмий натижалар асосида: 
биринчи илмий янгилик: болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини келтириб чиқарувчи хавфли омиллар сифатида пери- ва интранатал даврларнинг ножўя кечиши, касалликка наслий мойиллиги, ёндош ва ўтказган касалликлар, аллергик касалликлар мавжудлиги, пассив чекиш, болани сунъий овқатлантириш, эканлиги исботланганлиги, 2024 йил 28 октябрдаги №89-сон буйруғига мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2024 йил 25 октябрдаги №244-сон буйруғига мувофиқ Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2025 йил 15-январдаги №11/41-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини келтириб чиқарувчи хавфли омиллар сифатида пери- ва интранатал даврларнинг ножўя кечиши, касалликка наслий мойиллиги, ёндош ва ўтказган касалликлар, аллергик касалликлар мавжудлиги, пассив чекиш, болани сунъий овқатлантириш эканлиги аниқланиб, уларни ўз вақтида аниқлаш терапия сифатини яхшилаш, касалликнинг оғир кечиши ва жиддий асоратларни ривожланишининг олдини олишга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини келтириб чиқарувчи хавфли омилларни аниқлаш асосида ташхислаш ва даволаш схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишдан олинган иқтисодий эффект 98000 сўмни ташкил этди, 65 нафар бемор учун 6370000 сўм миқдорида тежашга эришилган. Хулоса: болаларда бронхиал астмани коморбид шаклини ташхислаш ва даволаш учун ишлаб чиқилган схемасидан фойдаланиш 1 та бемор ҳисобидан 98000 сўм бюджет маблағлари ва 98000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган;
иккинчи илмий янгилик: бронхиал астманинг коморбид шаклида иммун тизимнинг ҳолати, про- ва яллиғланишга қарши цитокинлар CD3+, CD4+, CD8+ лимфоцитларининг 1,65, 2,3 ва 1,7 мартага камайиши; IgE нинг 2,23 мартадан кўпроқ ошиши, IL-8 5,6 марта, IL-4 8,4 марта, TNF-α 3,8 марта ортди; INFγ 2,2 марта камайиши (Р<0,001) исботланганлиги 2024 йил 28 октябрдаги №89-сон буйруғига мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2024 йил 25 октябрдаги №244-сон буйруғига мувофиқ Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2025 йил 15-январдаги №11/41-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: текширилган болаларда ҳужайрали ва гуморал иммунитетдаги CD3+, CD4+, CD8+ лимфоцитларининг ишончли камайиши; IgE нинг ошиши, цитокин ҳолатида IL-8, IL-4, TNF-α; INFγ сезиларли ўзгариши болаларда бронхиал астманинг коморбид кечишининг шаклланишида ножўя прогностик мезон бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий натижалар беради, даволаш сифатини оширади ва болаларда ушбу касалликларни ташхислашда маълумот беради. Иқтисодий самарадорлиги: иммунологик тадқиқотлар натижалари асосида болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини ташхислаш ва даволаш схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишдан олинган иқтисодий эффект 98000 сўмни ташкил этди, 65 нафар бемор учун 6370000 сўм миқдорида тежашга эришилган. Хулоса: болаларда бронхиал астмани коморбид шаклини ташхислаш ва даволаш учун ишлаб чиқилган схемасидан фойдаланиш 1 та бемор ҳисобидан 98000 сўм бюджет маблағлари ва 98000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган;
учинчи илмий янгилик: бронхиал астма ва коморбид патолгиялар билан бирга оғриган болаларда рух (Zn) ва селен (Se) даражалари 3 баробар паст (Р<0,001), мис (Cu) ва темир (Fe) даражалари эса 1,6 мартага юқори (Р<0,001) эканлиги аниқланиб, корреляцион таҳлда Se (r=+0,8), Zn (r=+0,71), Cu (r=+0,73) ва Fe (r=–0,91) бевосита иштирок этувчи иммунологик кўрсаткичлар билан юқори даражада боғлиқлиги исботланганлиги 2024 йил 28 октябрдаги №89-сон буйруғига мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2024 йил 25 октябрдаги №244-сон буйруғига мувофиқ Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2025 йил 15-январдаги №11/41-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: коморбид кечувчи бронхиал астма билан касалланган болаларда рух ва селен миқдорининг ишончли пасайиши, мис ва темир миқдорининг ошиши, корреляцион таҳлил натижалари билан тасдиқланиб, микроэлементларнинг иммунологик кўрсаткичларига, бронхлардаги аллергик яллиғланиш учун масъул бўлган омиллар билан юқори даражада ўзаро боғлиқлигини кўрсатади, бу касаллкни шаклланишида яна битта ножўя прогностик мезон бўлиб, уларни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий натижалар беради, даволаш сифатини оширади ва болаларда ушбу касалликларни ташхислашда маълумот беради. Иқтисодий самарадорлиги: микроэлементлар текширишидан олинган натижалар асосида болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини ташхислаш ва даволаш схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишдан олинган иқтисодий эффект 98000 сўмни ташкил этди, 65 нафар бемор учун 6370000 сўм миқдорида тежашга эришилган. Хулоса: болаларда бронхиал астмани коморбид шаклини ташхислаш ва даволаш учун ишлаб чиқилган схемасидан фойдаланиш 1 та бемор ҳисобидан 98000 сўм бюджет маблағлари ва 98000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган;
тўртинчи илмий янгилик: бронхиал астма ва коморбид патолoгиялар билан бирга оғриган болаларда D витаминининг даражаси 2,14 мартага паст бўлиб (Р<0,001), касаллик хуружларининг сони, давомийлиги шунингдек ҳужайравий ва гуморал иммунитет ҳолати D витаминининг даражаси билан тўғри корреляция аниқланиб, мустақил хавф омили эканлиги исботланганлиги, 2024 йил 28 октябрдаги №89-сон буйруғига мувофиқ Андижон вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг ва 2024 йил 25 октябрдаги №244-сон буйруғига мувофиқ Тошкент вилояти болалар кўп тармоқли тиббиёт марказининг амалиётига жорий этилган. (Соғлиқни Сақлаш Вазирлиги илмий-техник Кенгашининг 2025 йил 15-январдаги №11/41-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: бронхиал астма ва коморбид патологиялар билан касалланган болаларда D витамини таркибининг сезиларли даражада камайиши болаларда касалликни ножўя кечишининг прогностик мезон бўлиб, уни ўз вақтида аниқлаш клиник жиҳатдан ижобий натижалар беради, даволаш сифатини оширади ва болаларда ушбу касалликларни ташхислашда маълумот беради. Иқтисодий самарадорлиги: D витамини таркибини текширишидан олинган натижалар асосида болаларда бронхиал астманинг коморбид шаклда кечишини ташхислаш ва даволаш схемаси ишлаб чиқилган. Ушбу схемани жорий этишдан олинган иқтисодий эффект 98000 сўмни ташкил этди, 65 нафар бемор учун 6370000 сўм миқдорида тежашга эришилган. Хулоса: болаларда бронхиал астмани коморбид шаклини ташхислаш ва даволаш учун ишлаб чиқилган схемасидан фойдаланиш 1 та бемор ҳисобидан 98000 сўм бюджет маблағлари ва 98000 сўм бюджетдан ташқари маблағларни тежашга имкон берган;

 

Yangiliklarga obuna bo‘lish