Ташпулатова Мактуба Мухамедали қизининг 
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Аёлларда подагранинг клиник ва генетик хусусиятлари” 14.00.05 – Ички касалликлар (тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.DSc/ Tib1214.
Илмий маслаҳатчи: Набиева Дилдора Абдумаликовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси.
Илмий кенгаш фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Тошкент тиббиёт академияси, DSc.04/30.12.2019.Tib30.02.
Расмий оппонентлар: Шодиқулова Гуландом Зикрияевна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Абдуллаев Шерзод Сагдуллаевич, тиббиёт фанлари доктори, доцент; Гелдиева Маргарита Сабировна, биология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Тиббиёт ходимларининг касбий малакасини ривожлантириш маркази.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: аёлларда подагранинг клиник, патогенетик ва молекуляр генетик хусусиятларини баҳолаш асосида унинг олдини олиш ва даволашга индивидуал ёндошувларни ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
подагра билан оғриган аёлларда APEX1 (rs2307486), URAT1 (rs11231825) ва PDZK1 (rs3753581) генлар полиморфизмларининг хавфли генотиплари (T/G, G/G, T/T, T/А, G/G, A/G) юқори сонда учраши ва уларнинг подагра ривожланиши билан ишончли боғлиқ эканлиги аниқланган;
ҳавфли генотипларнинг қондаги сийдик кислота миқдори, тофуслар сони, ҳажми, подагрик артрит ҳуружларининг учраш даражаси ва яллиғланиш биомаркёрлари билан кучли корреляцияси (r=0.6–0.9; p<0.01) касалликни оғир клиник фенотипи ривожланишида аҳамиятли эканлиги аниқланган;
Generalized Multifactor Dimensionality Reduction (GMDR) ва корреляцион таҳлиллар белгиларсиз гиперурикемия ва подагра билан оғриган аёлларда URAT1(rs11231825) ва PDZK1 (rs3753581) ўртасидаги синергик боғланиш яллиғланишни кучайтириши, APEX1 (rs2307486) ва PDZK1 (rs3753581) орасидаги антагонистик муносабатлар эса касалликнинг юмшоқроқ кечишига таъсир кўрсатиши асосланган;
генетик полиморфизмларга қараб гипоурикемик терапия самарадорлиги фарқли бўлиб, APEX1 (rs2307486) T/T ва URAT1 (rs11231825) A/A генотипли беморларда аллопуринолнинг 300–600 мг/сут., PDZK1 (rs3753581) A/A генотиплиларда фебуксостатнинг 40 мг/сут. дозаси самарали бўлганлиги, PDZK1 (rs3753581) G/G генотипли беморларда эса фебуксостатнинг юқори дозалари (80–120 мг/кун) талаб этилиши асосланган;
аёлларда подаграни эрта ташҳислаш, хавф омилларини баҳолаш, генетик таҳлил натижаларига асосланган ҳолда самарали гипоурикемик даволашни белгилаш мақсадида 4 босқичли профилактик скрининг алгоритми ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши 
Аёлларда подагранинг клиник ва генетик хусусиятлари аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилик: подаграли аёлларда APEX1 (rs2307486), URAT1 (rs11231825) ва PDZK1 (rs3753581) полиморфизмларининг хавфли генотиплари (T/G, G/G, T/T, /T/А, G/G, A/G) юқори частотада учраши ва уларнинг подагра ривожланиши билан ишончли боғлиқ эканлигининг аниқланганлиги Қорақалпогистон Республикаси У.Халмуратов номидаги Республика кўп тармоқли тиббиёт марказининг 19.04.2025 йилдаги 19-сонли, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган филиалининг 11.03.2025 йилдаги 44-сонли ва Бекобод туман бирлашмасининг 12.03.2025-йилдаги 067-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 22 майдаги №18/70-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: APEX1, URAT1 ва PDZK1 генларидаги муайян полиморфизмлар подаграни ривожлантиришда генетик хавф омили сифатида хизмат қилиши мумкинлигини аниқлаш орқали, аёлларда подаграни эрта аниқлаш, юқори хавфли гуруҳларни скринингдан ўтказиш ва шахсийлаштирилган профилактика ҳамда даволаш чораларини амалга ошириш имкони яратилади. Иқтисодий самарадорлик: юқори хавфли генотипларга эга бўлган аёлларда подаграни эрта диагностика қилиш орқали касалликнинг оғирлашиш ҳолатларини олдини олиш, стационар даволаниш кунларини қисқартириш ва дори-дармон харажатларини камайтириш ҳисобига соғлиқни сақлаш тизими учун маблағ тежалишига эришилади. Хулоса: APEX1, URAT1 ва PDZK1 генларидаги хавфли генотипларнинг аниқланиши подаграли аёллар тақдирини башоратлаш, шахсийлаштирилган ёндашувни жорий этиш ҳамда уларнинг саломатлиги, меҳнатга лаёқатлилиги ва ҳаёт сифатини узоқ муддат сақлаб қолиш имконини беради.
иккинчи илмий янгилик: ҳавфли генотипларнинг қондаги сийдик кислота миқдори, тофуслар сони, ҳажми, подагрик артрит ҳуружларининг учраш даражаси ва яллиғланиш биомаркёрлари билан кучли корреляцияси (r = 0.6 – 0.9; p<0.01) подагранинг оғир клиник фенотипи ривожланишида аҳамиятли эканлигининг аниқланганлиги Қорақалпогистон Республикаси У.Халмуратов номидаги Республика кўп тармоқли тиббиёт марказининг 19.04.2025 йилдаги 19-сонли, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган филиалининг 11.03.2025 йилдаги 44-сонли ва Бекобод туман бирлашмасининг 12.03.2025-йилдаги 067-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 22 майдаги №18/70-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: юқори хавфли генотипларнинг клиник ва биокимёвий кўрсаткичлар билан аниқ боғлиқлиги подагранинг оғир шаклларини эрта башоратлаш ва юқори хавфли беморларга шахсийлаштирилган назорат ва даволашни жорий этиш имконини беради. Бу ҳолат подаграни оғир кечиши билан боғлиқ асоратларнинг олдини олишда аҳамиятлидир. Иқтисодий самарадорлиги: подаграни оғир клиник фенотипи ривожланишига мойил генотипларга эга беморларни эрта аниқлаш орқали асоратлар, қимматбаҳо дори воситалари ва узоқ муддатли стационар даволанишга кетадиган маблағларнинг сезиларли даражада тежалишига эришилади. Хулоса: хавфли генотиплар билан подагранинг клиник ва биомаркёр кўрсаткичлари ўртасидаги кучли корреляция уларни прогнозик биомаркёр сифатида қўллаш имконини яратади ҳамда оғир фенотип ривожланишига қарши самарали, шахсийлаштирилган профилактика ва даво чораларини белгилаш имконини беради.
учинчи илмий янгилик: Generalized Multifactor Dimensionality Reduction (GMDR) ва корреляцион таҳлиллар симптомсиз гиперурикемия ва подагра билан оғриган аёлларда URAT1(rs11231825) ва PDZK1 (rs3753581) ўртасидаги синергик боғланиш яллиғланишни кучайтириши, APEX1 (rs2307486) ва PDZK1 (rs3753581) орасидаги антагонистик муносабатлар эса касалликнинг юмшоқроқ кечишига таъсир кўрсатиши баҳоланганлиги Қорақалпогистон Республикаси У.Халмуратов номидаги Республика кўп тармоқли тиббиёт марказининг 19.04.2025 йилдаги 19-сонли, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган филиалининг 11.03.2025 йилдаги 44-сонли ва Бекобод туман бирлашмасининг 12.03.2025-йилдаги 067-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 22 майдаги №18/70-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: генлар ўртасидаги синергик ва антагонистик муносабатларнинг клиник аҳамиятини баҳолаш орқали симптомсиз гиперурикемия фонида подагранинг ривожланиш хавфини прогноз қилиш ва яллиғланиш реакциясининг даражасини баҳолаш имкони яратилади. Бу эса шахсийлаштирилган профилактика ва назорат чораларини самарали қўллашга ёрдам беради. Иқтисодий самарадорлиги: яллиғланишни кучайтирувчи генетик жуфтликларни аниқлаш орқали подаграни оғир кечишининг олдини олиш, беморларни эрта даволашга йўналтириш ва мураккаб асоратлар ривожланишини чеклаш натижасида тиббий хизматларга бўлган харажатларни қисқартириш имкони яратилади. Хулоса: APEX1, URAT1 ва PDZK1 генлари ўртасидаги ўзаро таъсирларнинг баҳоланиши подагранинг клиник фенотипига таъсир қилувчи муҳим омил сифатида хизмат қилиб, шахсийлаштирилган диагностика ва терапевтик ёндашувларни такомиллаштиришга туртки беради.
тўртинчи илмий янгилик: генетик полиморфизмларга қараб гипоурикемик терапия самарадорлиги фарқли бўлиб, APEX1 (rs2307486) T/T ва URAT1 (rs11231825) A/A генотипли беморларда аллопуринолнинг (300–600 мг/сут), PDZK1 (rs3753581) A/A генотиплиларда фебуксостатнинг 40 мг дозаси самарали бўлганлиги, PDZK1 (rs3753581) G/G генотипли беморларда эса фебуксостатнинг юқори дозалари (80–120 мг/кун) талаб этилиши асосланганлиги Қорақалпогистон Республикаси У.Халмуратов номидаги Республика кўп тармоқли тиббиёт марказининг 19.04.2025 йилдаги 19-сонли, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган филиалининг 11.03.2025 йилдаги 44-сонли ва Бекобод туман бирлашмасининг 12.03.2025-йилдаги 067-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 22 майдаги №18/70-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: генетик профилни ҳисобга олган ҳолда гипоурикемик терапияни шахсийлаштириш орқали подаграли беморларда даволаш самарадорлигини ошириш, ножўя таъсирларни камайтириш ва беморнинг ҳаёт сифатини яхшилаш имкони яратилади. Иқтисодий самарадорлиги: дори воситаларини индивидуал танлаш орқали даволашнинг юқори самарасига эришиш, дори дозаларини самарали тарзда бошқариш ҳамда дори сарфи ва қайта-қайта даволаш харажатларини камайтириш орқали соғлиқни сақлаш тизими учун маблағ тежалишига олиб келади. Хулоса: генетик полиморфизмлар асосида шахсийлаштирилган гипоурикемик терапия подаграни даволашда янги индивидуал ёндашув сифатида амалий аҳамият касб этиб, беморларнинг ремиссияга тез ва барқарор чиқишига замин яратади.
бешинчи илмий янгилик: аёлларда подаграни эрта ташҳислаш, хавф омилларини баҳолаш, генетик таҳлил натижаларига асосланган ҳолда самарали гипоурикемик даволашни белгилаш мақсадида ишлаб чиқилган 4 босқичли профилактик скрининг алгоритми Қорақалпогистон Республикаси У.Халмуратов номидаги Республика кўп тармоқли тиббиёт марказининг 19.04.2025 йилдаги 19-сонли, Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий маркази Наманган филиалининг 11.03.2025 йилдаги 44-сонли ва Бекобод туман бирлашмасининг 12.03.2025-йилдаги 067-сонли буйруқлари билан амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2025 йил 22 майдаги №18/70-сонли хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: подагранинг эрта ташҳисланиши, шахсийлаштирилган хавф баҳоси ва мақсадли терапия орқали аёл беморларнинг соғлиғини сақлаш, касалликни оғирлашишдан олдин тўхтатиш ва ҳаёт сифатини яхшилашга эришилади. Иқтисодий самарадорлиги: эрта скрининг ва индивидуал ёндашув орқали подагра асоратларининг олди олинади, даволаш ва текширув харажатлари камаяди, стационар даволаниш кунлари қисқаради ҳамда соғлиқни сақлаш тизимида маблағ тежалишига эришилади. Хулоса: аёлларда подаграни эрта аниқлаш ва самарали назорат қилишда тўрт босқичли профилактик скрининг алгоритмининг жорий этилиши шахсийлаштирилган тиббиёт тамойилларига асосланган замонавий ёндашув бўлиб, илмий ва амалий аҳамиятга эга.