Райимова Фариза Салим қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертация ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): «VDR гени полиморфизмини ва унинг қандли диабет 1 типининг ривожланишига таъсирини тадқиқот қилиш», 03.00.03 – Молекуляр биология. Молекуляр генетика. Молекуляр биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2022.4.PhD/В801.
Илмий раҳбар: Душанова Гавхар Абдукаримовна, биология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Иммунология ва инсон геномикаси институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019.Tib.50.01 рақамли кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш. 
Расмий оппонентлар: Кадирова Дилбар Абдуллаевна, биология фанлари доктори, профессор; Юлдашев Носиржон Мухамеджанович, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат тиббиёт  институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: VDR гени полиморфизмини ва унинг қандли диабет 1 типининг ривожланишига таъсирини  аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Самарқанд вилояти аҳолисида қандли диабет 1 типи ривожланишида VDR BsmI rs 1544410 гени SNP полиморфизмининг гомозигот АА генотипи сабабли TNFα  экспрессияси фаоллиги ва цитокинлар дисфункциясининг юқори даражаси аниқланган;
Самарқанд вилояти аҳолисида қандли диабет 1 типига мойилликда TNFα-308 G/A генининг гомозигот AA генотипи аниқланмаган, аммо гетерозиготли GА генотипи сабабли аутоиммун жараёнлар ривожланиши исботланган;
илк бор ўзбек миллатига мансуб ахоли қандли диабет 1 типида BsmI генининг GG, GA вa AA генотиплари ва TNFα -308G/A генининг GG ва GA генотиплари сабабли TNFα ва IL-6 цитокинларининг назорат гурухига нисбатан ишонарли юқори миқдорлари аниқланган; 
илк бор қандли диабет 1 типида касалликнинг бошланиши омиллари BsmI полиморфизмининг GG, GA va AA генотиплари ва TNFα-308G/A генининг GG, GA генотиплари учраши даражасига қараб тахлиллар касаллик 7 ёшдан бошланиши ва беморлар сонининг 15 ёшдан сезиларли даражада ортиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: VDR гени полиморфизмини ва унинг қандли диабет 1 типининг ривожланишига таъсирини  аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
биринчи илмий янгилиги: илк бор Самарқанд вилояти аҳолисида қандли диабет 1 типи ривожланишида VDR BsmI rs 1544410 гени SNP полиморфизмининг гомозигот АА генотипи сабабли TNFα  экспрессияси фаоллиги ва цитокинлар дисфункциясининг юқори даражаси аниқланганлиги бўйича «1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқотлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Самарқанд давлат тиббиёт университети Илмий кенгашининг 2024-йил 27-мартдаги 8-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали 05.06.2024 йилдаги 25-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 13-ноябрдаги 08/60-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, тиббий ёрдам сифатини ошириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг академик Ё.X.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали амалий фаолиятларига жорий этилиши 1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқот усулларини қўллаш касаллик келиб чиқишининг аутоиммун табиатини аниқлаш орқали касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортиши ва стационарда ётиш кунлари қисқариши хамда  беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: аҳолида қандли диабет 1 типи ривожланишида VDR BsmI rs 1544410 гени SNP полиморфизмининг гомозигот АА генотипи сабабли TNFα  экспрессияси фаоллиги ва цитокинлар дисфункцияси келиб чиқиши асосланган;
иккинчи илмий янгилиги: илк бор Самарқанд вилояти аҳолисида қандли диабет 1 типига мойилликда TNFα-308 G/A генининг гомозигот AA генотипи аниқланмаган, аммо гетерозиготли GА генотипи сабабли аутоиммун жараёнлар ривожланиши исботланганлиги бўйича «1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқотлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Самарқанд давлат тиббиёт университети Илмий кенгашининг 2024-йил 27-мартдаги 8-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали 05.06.2024 йилдаги 25-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 13-ноябрдаги 08/60-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, тиббий ёрдам сифатини ошириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг академик Ё.X.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали амалий фаолиятларига жорий этилиши 1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқот усулларини қўллаш касаллик келиб чиқишининг аутоиммун табиатини аниқлаш орқали касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортиши ва стационарда ётиш кунлари қисқариши хамда  беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: Самарқанд вилояти аҳолисида қандли диабет 1 типига мойилликда TNFα-308 G/A генининг гомозигот AA генотипи аниқланмаган, аммо гетерозиготли GА генотипи сабабли аутоиммун жараёнлар ривожланиши асосланган;
учинчи илмий янгилиги: илк бор ўзбек миллатига мансуб ахоли қандли диабет 1 типида BsmI генининг GG, GA вa AA генотиплари ва TNFα -308G/A генининг GG ва GA генотиплари сабабли TNFα ва IL-6 цитокинларининг назорат гурухига нисбатан ишонарли юқори миқдорлари аниқланганлиги бўйича «1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқотлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Самарқанд давлат тиббиёт университети Илмий кенгашининг 2024-йил 27-мартдаги 8-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали 05.06.2024 йилдаги 25-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 13-ноябрдаги 08/60-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, тиббий ёрдам сифатини ошириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг академик Ё.X.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали амалий фаолиятларига жорий этилиши 1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқот усулларини қўллаш касаллик келиб чиқишининг аутоиммун табиатини аниқлаш орқали касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортиши ва стационарда ётиш кунлари қисқариши хамда  беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: ўзбек миллатига мансуб ахоли қандли диабет 1 типида BsmI генининг GG, GA вa AA генотиплари ва TNFα -308G/A генининг GG ва GA генотиплари сабабли TNFα ва IL-6 цитокинлари миқдорининг назорат гурухига нисбатан ишонарли юқори бўлиши асосланган; 
тўртинчи илмий янгилиги: илк бор қандли диабет 1 типида касалликнинг бошланиши омиллари BsmI полиморфизмининг GG, GA va AA генотиплари ва TNFα-308G/A генининг GG, GA генотиплари учраши даражасига қараб тахлиллар касаллик 7 ёшдан бошланиши ва беморлар сонининг 15 ёшдан сезиларли даражада ортиши аниқланганлиги бўйича «1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқотлари» услубий тавсияномаси ишлаб чиқилган (Самарқанд давлат тиббиёт университети Илмий кенгашининг 2024-йил 27-мартдаги 8-сонли қарори) билан тасдиқланган. Мазкур таклиф Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали 05.06.2024 йилдаги 25-сонли буйруқ билан амалиётига жорий этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлиги хузуридаги илмий техник кенгашининг 2024-йил 13-ноябрдаги 08/60-сонли хулосаси); ижтимоий самарадорлиги: илмий натижаларни амалиётга жорий этилиши, эрта ташхис қўйиш, профилактика тактикасини оптималлаштириш, асоратлар ривожланишини камайтириш, тиббий ёрдам сифатини ошириш ва хаёт сифатини яхшилашга имкон яратади; иқтисодий самарадорлиги: илмий натижаларнинг академик Ё.X.Турақулов номидаги Республика ихтисослаштирилган эндокринология илмий-амалий тиббиёт маркази Самарқанд вилояти филиали амалий фаолиятларига жорий этилиши 1 типли қандли диабетнинг молекуляр-генетик тадқиқот усулларини қўллаш касаллик келиб чиқишининг аутоиммун табиатини аниқлаш орқали касаллик асоратлари камайтириш, ўз навбатида индивидуал даволаш тактикасини танлаш натижасида даволаш самарадорлиги ортиши ва стационарда ётиш кунлари қисқариши хамда  беморлар хаёт сифатини яхшилашга асосланган. Хулоса: қандли диабет 1 типида касалликнинг бошланиши омиллари BsmI полиморфизмининг GG, GA va AA генотиплари ва TNFα-308G/A генининг GG, GA генотиплари учраши даражасига қараб тахлиллар асосланган.